Aşırı Aktif Süper Kütleli Karadeliklerin En Büyük Evren Haritası Yayınlandı

Bir grup astrofizikçi evrenin geniş ölçekli yapısal araştırmalarında kullanılmak üzere Gaia Uzay Teleskobu verilerine de başvurarak şimdiye kadarki en büyük hacimli kuasar haritasını (Quaia) bir araya getirdi. Bu harita hazırlayıcılarından birisi olan uzman araştırma görevlisi astrofizikçi David Hogg tarafından şimdiye kadar hazırlanmış kataloglar içerisinde aslında evrenin en geniş toplam hacimde haritalamasını yapan üç boyutlu harita olarak tanımlanıyor:

Araştırma grubu haritayı oluşturabilmek için 6.6 milyon kuasar adayı barındıran Gaia veri setiyle NASA'nın geniş kapsamlı kızılötesi ve Sloan veri setlerine başvurdular. Araştırma grubu ilgili veri setlerini karşılaştırarak Gaia'nın orijinal veri setindeki kuasar olmayan astrofizik unsurları ayıkladılar ve kuasarlara olan mesafeyi daha isabetli biçimde vurguladılar. Ayrıca kuasarların önündeki görüşü kapatan engelleri gösteren yardımcı bir harita da meydana getirdiler:

Araştırma grubu bu çabalarının sonucunda kainatın derinliklerine ve erken dönemlerine kadar uzay ve zamana dağılmış 1.3 milyon kuasar barındıran 3D bir harita meydana getirip yayınladılar:

Şimdi konuya biraz yabancı ama meraklı olanları aydınlatacak soruya ve cevabına gelelim. Başlığı da şimdiye kadar yaptığımız kuasar muhabbetine bağlayalım. Kuasar nedir? En kısa ve öz tanımıyla aşırı parlak aktif galaktik çekirdeklerdir. Kuasarlar galaksilerin merkezlerinde yer alan süper masif karadeliklerin tükettikleri ve ısıttıkları yığılımlarıyla (akresyon diskiyle) kainatta vuku bulan en parlak objelerdir.

Normalde büyük miktarlardaki kütlenin gravitasyonal çökmesinin ürünü olan karadelikler popüler kültürdeki imgelerinin etkisiyle ilk bakışta farz edilebileceğinin aksine her şeyi anında yut(a)mazlar. Karadeliğin aşırı güçlü çekim etkisiyle beraber gaz ve toz bulutları halindeki madde çok yüksek hızlarda süratlenerek karadeliğin çevresinde eğilim ve girdap hatlarında (tendex and vortex lines) yığılma yapmaya ve sürtünmeyle parıldamaya başlar.

Bu o denli enerjetik sürtüşmedir ki, büyük bir parlaklığa yol açan çok güçlü ve geniş spektrumda bir ışın kaynağı ortaya çıkar. Bu yığılım ve ışıması karadeliklerin çekim alanına karşı işleyen devasa bir elektromanyetik kuvvet uygulayıp Eddington Limiti (LEdd) çerçevesinde karadeliğin yutma ve kütle kazanma hızına da bir sınır koyar; böylece inanılmaz bir güçle parıldayan bir akresyon diskinin katılan ve ısınan yeni materyalle beraber uzun süreli varlığını garantiler. Birçok örnekte akresyonlu karadeliklerin dönme eksenine dik fırlatılan astrofizik madde jetleri de bu söz konusu beslenen, parçacık hızlandırıcı ve çarpıştırıcı bir girdap gibi davranan karadelik tablosuna şahane bir görsel manzara vererek dahil olur. Bir kuasar işte böylesi karadelik sistemlerinin galaksi merkezlerinde yer alan süper masif kütleli karadelikler tarafından desteklenen aşırı büyük ve parlak versiyonlarıdır. Süper kütleli karadeliklerin masifliği yıldızsal karadeliklere nazarla çok daha büyük bir akresyon diski meydana getirip taşımalarına ve onlarca galaksiden - yani trilyonlarca yıldızdan - daha parlak olmalarına izin verir. Süper masif karadelikler bilhassa mevzubahis kuasarlar formunda yarattıkları çeşitli - geri beslemeli olabilen - etkilerle galaksilerin ve evrenin gelişim ve evrimine ışık tutarlar. Büyük kozmolojik resme bilhassa kendi adlarıyla anılan Kuasar Devri (Quasar Epoch) ile dahil olurlar.

Şimdiye kadarki en kapsamlı kuasar haritasına sahip olmak fiziksel kainat puzzle'nın çözülmesinde kritik bir parçaya sahip olmak, evrenin yapısal bilmecelerinin çözülmesinde önemli bir adım atılmış olduğu anlamına geliyor.

Kaynaklar:

Quaia, the Gaia-unWISE Quasar Catalog: An All-sky Spectroscopic Quasar Sample (iop.org)

Quaia, the Gaia-unWISE Quasar Catalog: An All-sky Spectroscopic Quasar Sample - IOPscience

Quaia: The Gaia-unWISE Quasar Catalog (zenodo.org)

www.cosmos.esa.int

Gaia Data Release 3 contents summary - Gaia - Cosmos

https://www.cosmos.esa.int/web/gaia/dr3

phys.org

Largest-ever map of universe's active supermassive black holes released

https://phys.org/news/2024-03-largest-universe-supermassive-black-holes.html

livescience.com

Scientists reveal largest map of the universe's active supermassive black holes ever created

https://www.livescience.com/space/black-holes/scientists-reveal-largest-map-of-the-universes-active-supermassive-black-holes-ever-created

Bonus:

https://universemagazine.com/en/quasars-can-hide-in-the-dust/

şimdi bu samanyolu galaksimizin boyutları hakkında, genişliği için 100bin ışık yılı ve kalınlığı için de 20bin ışık yılı diyen ben değilim. dünyanın samanyolu galaksisindeki konumu için galaksinin kenarına kabaca yarı mesafede ve galaksi merkezine olan uzaklığına da 26bin ışık yılı mesafede diyen de yine ben değilim.

yani bir ışığın galaksimizi terk etmesi için 20bin ışık yılı felan gerekiyor. bu durumda evrenin haritasını kim, nasıl yayınlıyor acaba? bu açıklamalar ile ne yapmaya çalışıyorlar acaba? bu karadelikleri kimler kabullendi bilmiyorum ama insanoğlu daha yürürken, önündeki nesneye takılıp düşüyor. kaldı ki samanyolunu terk edip, evrenin haritasını nasıl çıkaracak? hadi diyelim gözlemlenebilir olan evren diyecektiler. peki, samanyolu galaksisinin haritasını çıkardılar da haberimiz mi olmadı?  

basitinden bir örnek vereceğim. her şeyin siyah ve beyaz ya da grinin açık ve koyu renklerinde olduğu bir veri üzerinde yapılacak olan gözlemde, şu ne başı ne de sonu belli olmayan evrenin haritasını çıkardık diyene, şu forumdaki kaç üye inanır?

ben inanmıyorum. delik bulmak istiyorlardı buldular. deliğin içinde gözlem de yaptık derler bir 50 yıl sonra. sonra kapısında bir kilit var, gözlemliyoruz. bazen açılıyor bazen de kapanıyor derler.. sonra bir de ne görsünler, gökyüzü yarılmış ve kara delik yakına gelmiş..  

haber yapılmasına karşı değilim ama bu haberin gerçekçiliğine karşı durabilecek deliller çok. komik olan ise bu delillere, bu açıklmaları yapanlar da sahip ama insanları mı yoksa kendilerini mi kandırmaya çalışıyorlar, buna henüz karar veremedim.