Elektrik-elektronik Teknolojisi yüksek gerilim sistemleri

maxpak · 2014-01-19T20:44:03.0000000+03:00

Çıraklık egitim metkezinden bu alanla alakalı yüksek gerilim sistemleri teknolojisi belgesi almak icin kalfalik belgesine basvurdum.subatta sınav var ama ne okuldan ne nette bununla alakalı soruları bulamadım. Çalışıcam ama neye elektrikten anlayan arkadaşlar bilir misal parafadur izalatör busi gibi ekipman lar var ayirii kesici trafolar bunlarla alakalı sinava giren arkadaslar paylasabilirmisiniz ? Ayrica not olarak konu forum başlığına elektrik elektronik olarak duzelirse daha iyi olur saygilarimla

DEHHANI

Binbaşı

1470 Mesaj

Tüm Başarılarını Gör

5
Demir direklerin temellerine kesinlikle, taş, kum ve toprak doldurulmamalı, sadece
beton kullanılmalıdır. Demir direkler ağaç direklere nazaran daha uzun ömürlü ve beton
direklere göre de daha hafiftir. Demir direkler iletkenlerin her türlü tertip şekline
uygulanabilir. Herhangi bir sebeple meydana gelebilecek direk arızalarının tamir edilmesi de
kolaydır. Ancak beton direklere göre bakım ve işletme masrafları daha fazladır. Demir
direklerde canlıların çıkmasını önlemek için korkuluklar bulunur.
1.2.1.1. Boru Direkler
Daha çok özel tip aydınlatmalarda ve düşük gerilimli sokak, cadde, liman, marina, site
ve bahçe aydınlatmalarında kullanılan direklerdir. Özel olarak projektör aydınlatma direği
olarak da kullanılmaktadır. Yükseklikleri 4 ila 8 metre arasındadır. Tekli, ikili, üçlü tipleri
vardır.
Resim 1.1: Boru tipi demir (galvanizli) direkler
Boru tipi direkler daha önce hazırlanan cıvatalı kalıplara monte edilir. Ağır
olduklarından genellikle vinçlerle yerine monte edilir.
Resim 1.2: Boru tipi direğin yerine montajı
6
1.2.1.2. A ve Kafes Direkler
Alçak gerilim şebekelerinde kullanılan A ve kafes tipi demir direkler, iller bankası
tarafından standardize edilmiştir. Bu standardize boyları kısa ve uzun direkler için ayrı
ayrıdır.
A tipi olanlar 8I, 10I, 12I, 6,5U, 8U, 10U, 12U veya 8Ik, 10Ik, 12Uk şeklinde
sembolize edilir. Sembollerdeki U veya I direk yapımında kullanılan demirin kesitini
gösterir.
Boyları 9,10- 9,35- 9,55- 9,70 m 9,90- 10,10- 10,55 m olanları vardır. Ortalama
uzunlukları kısa boylar için 9,5 m orta boylar için 10 m olmaktadır.
Resim 1.3: A tipi demir direkler
Resim 1.4: Kafes tipi demir direkler
1.2.1.3. Putrel (Pilon, Çatal) Direkler
Galvaniz cıvatalı, boyalı ve kaynaklı olarak üretilen bu direkler, çekilen hattın
özelliğine göre 3’lü veya 6’lı hatlar olarak yüksek ve çok yüksek gerilimler için kullanılır.
Boyları istenilen ebatlarda büyütülüp ayarlanmakta olup standart bir uzunluğu yoktur.
7
Resim 1.5: Pilon tipi demir direkler
Resim 1.6: Çatal tipi demir direkler
Demir direk temelleri, en küçük yüksekliğe göre en az derinlik 150 cm olacaktır.
Resim 1.7: Putrel (pilon) direğin ayaklarından yerine tutturulması
Demir direklerin avantajları:
 Tepe kuvvetleri büyüktür, ömürleri uzundur.
 Onarımları kolaydır, parçalara ayrılabildiği için taşınmaları ve montajları
kolaydır.
8
Demir direklerin dezavantajları:
 Maliyeti yüksektir ve bakımları masraflı olup itina gerektirir.
 Kaçak akımlara karşı çok güvenli değillerdir, hava şartlarından etkilenir.
1.2.2. Beton Direkler
Çimento, su ve katkı maddelerinin uygun oranlarda karıştırılmasıyla elde edilen beton
ile yüksek dayanımlı çelik tel veya çelik çubukların kullanılmasıyla elde edilir. Beton ve
çelik malzemenin gözeneksiz bir şekilde uygunluğunun sağlanması için titreşim (vibrasyon)
veya savurma (santrifüj) metodu uygulanır. Bu yöntemle üretilen direklere betonarme direk
denir. Santrifüj direklerin (SBA) içinin boş olmasına karşılık, vibre direklerde (VBA) direk
içleri doludur. Vibre beton direklerin kesidi dikdörtgen şeklindedir, santrifüj beton direklerin
kesiti daire şeklindedir.
Betonarme direklerin demir direklere göre en büyük avantajı, hava şartlarında ve
özellikle sanayi bölgelerindeki zararlı gaz ve buharlardan az etkilenmeleridir. Ayrıca
kullanılan demir miktarının aynı işi gören demir direklere oranla az olması (% 60) demir
malzemeden tasarruf sağlar. Direğin tepe kuvvetlerine dayanımı, içinde kullanılan çelik
tellere bağlıdır. Doğa şartlarından pek etkilenmeyen beton direkler, dairesel kesitli ve konik
şekilde yapılır. Beton direklerde kullanılan, izolatörlerin monte edildiği traversler de
betondan veya demirden yapılmaktadır.
Beton direkler tepe kuvvetine göre 250 kg’dan 3500 kg’a kadar yapılabilmektedir.
Boyları 8 m’den 26 m’ye, çapları ise 50 cm’ye kadar konik, bu çaptan sonra ise silindirik
şekilde yapılmaktadır. Genellikle orta ve alçak gerilimlerde kullanılır. Ayrıca yol
aydınlatmalarında da sıkça kullanılmaktadır.
Orta ve alçak gerilimde kullanılan santrifüj beton direkler tepe kuvvetleri (İletkenlerin
çekme kuvvetleri ile rüzgâr kuvvetleri aynı yönde varsayılır, bu iki kuvvetin direğin
tepesinde oluşturdukları kuvvete, tepe kuvveti denir.) yönünden; 1- 1,5- 3- 5- 7- 9- 13- 17-
19- 23- 27- 33- 35 ve 36 olmak üzere toplam 39 değişik tipte imal edilmektedir. Bu rakamlar
hem direk tipini hem de direk tepe kuvvetinin % 1’ini göstermektedir.
Örneğin, 9 tipi direk denilince tepe kuvveti 9x100=900 kg olan direk anlaşılır.
Beton direklerin uzunlukları; 8- 8,5- 9- 9,5- 10- 11,5- 12,5- 13- 15- 16- 17- 19- 21- 23-
25- 26 m olarak üretilir. Alçak gerilim şebekelerinde en çok 9,30 ve 10 metrelik beton
direkler kullanılmaktadır.
9
Resim 1.8: Beton direk özelliği
Beton direklerin üzerinde boyu ve dayanacağı tepe kuvvetleri yazmaktadır. Örnek
Resim 1.8’ de 13/15 = Boyu 13 metre, tepe kuvveti 1500 kg’dır.
Beton direklerin avantajları:
 Beton direkler demir direklere göre daha ucuzdur, uzun ömürlüdür, bakım
istemez.
 Tepe kuvvetleri büyüktür, atmosferik olaylardan fazla etkilenmez.
 Kaçak akımlara karşı güvenlidir.
Beton direklerin dezavantajları:
 Kırılgan olduklarından taşınırken dikkatli olunmalıdır.
 Ağır olduklarından taşınması ve montajı zordur.
1.2.2.1. Santrifüj Direkler
Çelik çubukların (boyuna donatı malzemesi olarak) ve ön gerilmeli çelik tellerin
(enine donatı malzemesi) kullanılarak savurma yöntemi ile yapılan içleri boşaltılmış beton
10
direklerdir. Savurma yöntemi beton içindeki fazla suyun dışarı atılmasını ve çok sıkı
geçirimsiz bir beton elde edilmesini sağlamaktır.
Bu yöntemle yapılan direklerin dış yüzü düzgün ve pürüzsüzdür. En az 300 dozlu
beton 10 m’den 26 m’ye kadar uzunlukta (birer metre artarak) imal edilmektedir. 200 -3500
kg’a kadar tepe kuvveti olan SBA direkler yapılmaktadır (Doz: Çakıl, çimento ve kum
karışım oranıdır.) .
Resim 1.9: Santrifüj (SBA) yuvarlak tip beton direkler
Resim 1.10: Çift santrifüj beton direkler
1.2.2.2. Vibre Direkler
Vibre beton direkler, statik hesapların sonuçlarına göre demir iskeletin kalıplar içine
konması ve dökülen harcın vibrasyon suretiyle kalıbın her tarafına homojen olarak
dağıtılması suretiyle elde edilir.
11
Resim 1.11: Vibre tip (VBA) beton direkler
1.2.3. Ağaç Direkler
Köknar, ardıç, karaçam, ladin gibi ağaçlardan yapılan direk çeşididir. Hava
şartlarından ve haşerelerden olumsuz etkilendikleri için özel işlemlere tabi tutulur. Bu
işlemler ağaç direğe bakır sülfat emdirmek veya katranlamaktır.
Mekanik dayanıklılık, ağaç direkler için sınırlıdır. Bu sebeple direkler arası uzaklık
kısa seçilmeli ve hattın gerilimi yüksek olmamalıdır. Ağaç direklerin yüksek gerilim
taşımada kullanılmaması doğru bir hareket olur. Küçük yerleşim merkezlerinde hâlâ ağaç
direkler enerji taşınmasında kullanılmaktadır.
Ağaç direklerin temeline beton dökülmez. Taş ve toprakla temel sıkıştırılarak direk
dikilir. Eğer temele beton dökülür ise direğe gelen tepe kuvvetlerinde direk, temel üst
noktasından kırılabilir. Ayrıca direğin dibi zamanla çürüyebilir. Bunu önlemek için
enjeksiyonla direk diplerine (temele) ilaçlama yapılmalıdır. Eğer direk temeline beton
dökülürse direğin temelini bir miktar açmak ve ilaçlamak mümkün olmaz.
Ağaç direkler, normal taşıyıcı ve köşede taşıyıcı direk olarak kullanılır. Yağmur ve kar
sularının direğe zarar vermesini kısmen de olsa önlemek için direk tepesi 45 derece açılı
olarak kesilir. Standart ağaç direk boyları, 8- 8,5- 9- 9,5- 10- 10,5- 11- 11,5- 12- 12,5- 13-
13,5 metredir.
Ağaç direkler üzerinde iletkenlerin taşınması için izolatörler doğrudan direğe
takılabilir veya direkler üzerine monte edilen konsollara sabitlenen izolatör yardımıyla
taşınır. Ağaç direkler dikildikten sonra payanda veya çelik halatlarla desteklenmelidir.
Ağaç direklerin avantajları:
 Ucuzdur, hafiftir, esnektir, taşınmaları ve dikilmeleri kolaydır.
 Boyama masrafları yoktur, kaçak akımlara karşı daha güvenilirdir.
12
Ağaç direklerin dezavantajları:
 Ömürleri kısadır, tepe kuvvetleri azdır.
 Esnek oldukları için salgıları (fleş) değişebilir.
 Yıldırım düştüğünde yanabilir.
 Yüksek gerilimlerde kullanılmaz.
Ağaç direkler, çelik tel veya payanda (dayanak ) ile takviye edilmelidir.
Resim 1.12: Ağaç direkler (payandalı-dayanaklı) ve çift ağaç direk
1.3. Kullanım Yerlerine Göre Direk Çeşitleri
Direkler kullanım yerlerine göre durdurucu, köşede durdurucu, taşıyıcı, köşede
taşıyıcı, nihayet, branşman, tevzi ve geçit direkleri olarak çeşitlere ayrılır.
1.3.1. Durdurucu Direkler
Enerji nakil hatlarının doğrusal olarak geçtiği yerlerde, iletkenlere gelen gerilme
kuvveti durdurucu direklerle temin edilir. Enerji nakil hatlarında, genellikle 7 taşıyıcı
direkten sonra 1 durdurucu direk kullanılması uygundur.
Taşıyıcı direklere asılmış ve bunlar tarafından, taşınan hat iletkenlerinin güzergâh
boyunca belirli uzaklıklarda sabit ve sağlam noktalara bağlanmış, gerilmiş olmaları gerekir.
Tel kopması, direk devrilmesi vb. bozukluk hâlinde arıza iki direk arasında (iki durdurucu
veya nihayet-durdurucu) sınırlı kalır. Hava hattının diğer kısımlarını etkilemez. Taşıma
hatlarında güzergâh belirli aralıklarda (yaklaşık 1 km’de bir) olmak üzere, iletkenlerin tespit
edilip gerilmesi amacı ile düz hat güzergâhında kullanılan ve iletkenlerin izolatörlere nihayet
bağı ile bağlandığı veya gerildiği direklere denir.
Şekil 1.1: Durdurucu (D) direk
1.3.2. Köşede Durdurucu Direkler
Enerji nakil hava hatlarının köşe noktalarında kullanılan ve aynı zamanda
durduruculuk görevi yapan direklere denir. Düz doğrultuda giden hattın, büyük sapmalarında
kullanılan direklerdir.
13
Şekil 1.2: Köşede durdurucu (KD) direk
1.3.3. Taşıyıcı Direkler
Hava hatlarında durdurucu direkler arasında iletkeni taşımak yani iletkenin ağırlığını
tutmak amacıyla kullanılan direklerdir.
Şekil 1.3: Taşıyıcı direkler
1.3.4. Köşede Taşıyıcı Direkler
Doğrusal olarak giden hattın yön değiştirdiği yerlerde (küçük sapmalarda) kullanılan
direklerdir.
Şekil 1.4: Köşede taşıyıcı direk
1.3.5. Nihayet (Son) Direkleri
Enerji nakil hatlarının başlangıç ve sonunda kullanılır. Hattın tek taraflı toplam
gerilme kuvvetine dayanabilecek durumda olan direklerdir.
1.3.6. Branşman Direkleri
Hava hatlarında taşıyıcı ve köşede taşıyıcı durumda olan direklerden bir veya iki
yönde kol hattı ayrılıyorsa bu durumdaki taşıyıcı ve köşede taşıyıcı direklere branşman
direkleri denir.
14
1.3.7. Tevzi (Dağıtım) Direkleri
Enerji nakil hava hatlarında ikiden fazla nihayet bağı ile bağlı olan hatların tevzi
edildiği yani kollara ayrılarak dağıtımının yapıldığı direklere denir. Direkteki hatlardan kesiti
en büyük olan hat, ana hat olarak kabul edilir. Bunun dışında kalan diğer hatlar bu ana hattın
birer branşmanı (dal) veya kolu durumundadır. Ana hatlarla bu direklere kadar gelen enerji,
bu direkten ayrılan branşmanlarla daha küçük kapasiteli enerjiler hâlinde dağıtılır.
Şekil 1.5: Direklerin yerleşimi
1.3.8. Geçit Direkleri
Geçit mesafesi uzun, nehir, boğaz, kanal, kara yolu gibi yerlerden geçişlerde
(atlamalarda) kullanılan direklerdir.
Resim 1.13: Geçit direkleri
1.4. Gerilimlere Göre Direk Çeşitleri
Alçak, orta, yüksek, çok yüksek gerilimde kullanılan direkler olmak üzere dörde
ayrılır.
15
1.4.1. Alçak Gerilimde kullanılan Direkler
1000 volta kadar olan alçak gerilimde kullanılan direkler ağaçtan, demirden veya
betondan yapılabilir.
Bazı durumlarda aynı direkte hem alçak gerilim hattı hem de orta gerilim hattı
çekilmektedir.
Resim 1.14: AG ve OG hattı aynı beton direkte bulunması
1.4.2. Orta Gerilimde Kullanılan Direkler
1kV - 34,5 kV arasında kullanılan direklerdir. Boyları 9 m-25 m arasında değişir.
Ağaç, beton ve demir direk olarak imal edilir. Şu an en çok kullanılan beton ve demir
direklerdir.
Ağaç direkler acil durumlar için kullanılmaktadır. Daha sonra yerine beton ya da
demir direk takılmaktadır. Demir direkler 3AWG ve 10AWG olarak isimlendirilmektedir.
Kare kesitli putrel demirlerden yapılmaktadır. Beton direkler ise 10 m’den 26 m’ye kadar
1’er metre ara ile imal edilmektedir.
16
Ülkemizde orta gerilimde en çok beton ve demir direkler kullanılmaktadır. Diğer
ülkelerde orta gerilimde beton direk pek tercih edilmemektedir. Genellile ağaç galvaniz
direkler tercih edilmektedir.
Resim 1.15: OG beton direkler
Ayrıca beton direkler 400 KVA’ ya kadar olan transformatörlerin montajı içinde
kullanılmaktadır.
17
Resim 1.16: OG beton trafo direği
Diğer ülkelerde OG için hâlen ağaç direkler kullanılmaktadır.
Resim 1.17: OG demir ve ağaç direkleri
18
1.4.3. Yüksek Gerilimde Kullanılan Direkler
34,5kV- 154kV arasında galvaniz saclı, vidalı, kafes ve A direklerdir. Boyalı kaynaklı
demir direklerin her türlü ortam şartlarında etkilenmemeleri için boya ve koruyucu tabakalar
sürülür. Koruyucu tabakaların muayyen zamanlarda yenilenmesi gerekir. Bu nedenle 3AWG
demir direkler boyalı-kaynaklı yapılmasına karşın 3/0AWG galvaniz demir ve galvaniz
cıvatalı olarak imal edilir. Her tip iletken için çeşitli tip ve boyda direk bulunmaktadır.
Demir profiller ortalama 6’şar metrelik parçalar hâlinde imal edilir ve bunlar birbirine
cıvatalar ile tutturulur. Bu tip direkler genelde;
T-10, T-12………T-20 (Taşıyıcı direkler)
D-10,D-12………D-20 (Durdurucu direkler)
N-10,N-12………N-20 (Nihayet direkleri)
Z-10,Z-12……….Z-20 (Zaviye direkler) şeklinde isimlendirilir.
Boyları 8,75 m ile 18,75 m’e kadar değişmektedir. Baştaki harfe göre T-D-N-Z
isimlerini alır. Ayrıca D-KD-N direkleri de mevcuttur. Bu direklerde birbirinde farklı boyda
ikişer metre aralı çeşitli tipleri mevcuttur. K-8, K-6,………L-8, L-6……….R-8, R-6 gibidir.
Resim 1.18: YG demir direkleri
19
Resim 1.19: YG demir direği
Yüksekliği 30 metreyi geçen direkler özellikle üst tarafları veya bütünü ( turuncu veya
kırmızı) boyanmalıdır.
20
1.4.4. Çok Yüksek Gerilimde Kullanılan Direkler
154 kV- 380kV arasında galvaniz saclı, vidalı kafes ve A direklerdir. Çok yüksek
gerilim direklerinin tamamı kafes demir direklerdir. Direklerin ana elemanları olan köşebent
parçaların boyutları ve malzeme kalitesi maruz kaldıkları kuvvetlere göre imal edilir.
Köşebent malzemeleri ST-37’lik standart çelikten veya daha yüksek kaliteli çelikten
imal edilir (ST-52 gibi). Bu direkler çift devreli ve tek devreli enerji nakil hattı direkleridir.
Şekil 1.6: YG direk çeşitleri
Resim 1.20: Çok yüksek gerilim demir direkleri
21
Resim 1.21: ÇYG demir direkleri
Resim 1.22: ÇYG demir direkleri
22
Resim 1.23: ÇYG demir direkleri
Resim 1.24: ÇYG demir alttan görünümü
23
Yüksek gerilim ( YG) ve çok yüksek gerilim hat direklerinde, direğin en üstünden
hattı korumak için koruma iletkeni çekilir. Koruma iletkeni toprakla irtibatlandırılır.
Resim 1.25: Koruma iletkeni
 Amerikan imalatı çift devreli kafes direkler G-H-J tipi olarak imal edilir.
G tipli taşıyıcı direk olarak kullanılır. 5, 10, 15, 20, 30 ayak ilave edilerek direk
boyları istenildiği gibi yükseltilir.
H tipliler, çift devre uzak mesafelerde taşıyıcı, yakın mesafelerde durdurucu direk
olarak kullanılır. 15 ˚ zaviyeye kadar kullanılır. 5, 10, 15, 20, 30 ayak ilave edilir.
J tipliler, çift devre uzak mesafelerde durdurucu ve nihayet direği olarak kullanılır. 60˚
kadar zaviye yapılabilir. 5, 10, 15, 20, 30 ayak ilave edilebilir.
 Amerikan imalatı tek devreli kafes direkler D-E-F tipte yapılır.
D tipi taşıyıcı direk, tek devre taşıyıcı olarak düz ve buz yükü az olan yerlerde
kullanılır. Araziye göre 5, 10, 15, 20, 30 ayak ilave edilebilir.
E tipi direkler, yakın mesafelerde durdurucu, uzak mesafelerde taşıyıcı direk olarak
kullanılır. 15˚ kadar zaviye yapılabilir. 5, 10, 15, 20, 30 ayak ilave edilebilir.
F tipi direkler, uzak mesafelerde 15˚’den fazla açı yapılabilir. Hat sonlarında
durdurucu direk olarak da kullanılabilir. 5, 10, 15, 20, 30 ayak ilave edilerek istenilen boyda
imal edilir.
24
1.5. Direklere Ait Standart Özellikler
 Boyları
 Ağırlıkları
 Tepe genişlikleri
Ağaç direklerin boyları 9 ile 15 m arasında değişmektedir. Ağaç direklerin tepe
genişlikleri 16- 17- 18- 19 cm arasında değişmektedir. Beton direk boyları SBA-VBA
direkler için 10 m ile 26 m arasında birer metre aralıkla büyümektedir. Beton direklerin tepe
kuvvetleri 200 kg, 250 kg, 300 kg, 350 kg, 400 kg, 500 kg’dan ( sonra 100 kg artarak ) 3500
kg’a kadar gider. SBA tepe açıları ise 120- 130 mm’den başlar ,40- 45 mm artarak direk tepe
kuvvetine bağlı olarak 175 - 225 - 265- 310 ve 355 mm’ye kadar büyür.
Demir direkler ise yerine göre değişmektedir. Köşebent profil demirleri ilave edilerek
muhtelif boylarda yapılmaktadır. 5- 10- 15- 20- 30 ayak ilave edilerek 154 kV ile
380kV’luk gerilimlerde kullanılmaktadır.
1. BUZ YÜKÜ BÖLGESİ
ENERJİ NAKİL HATTI DEMİR DİREKLERE AİT ÖZELLİKLER
3 X SWALLOW-STAL
TAŞIYICI DİREKLER
DİRE
Kİ
SMİ
aw
(m) ag(m) KTα°
TEPE
GENİ
Ş(
mm)
DİP
GENİ
Ş(
mm)
DİKMELER
ÇAPRA
ZLAR
AĞIR
LIK
(Kg)
NORMAL ARAZİ
TEMELİ
Derinlik Genişlik
T-10 401 300 162°,20 200 450 50.50.5 40,40,4 258 16 0,8
T-12 316 300 165° 200 500 50.50.5 40,40,4 306 1,6 1
T-14 261 300 165°,20 200 550 50.50.5 40,40,4 370 1,6 1,1
T-16 261 300 165°,20 200 600 50.50.7 40,40,4 426 1,6 1,1
T-18 177 300 165°,20 200 650 50.50.7 40,40,4 473 1,6 1,2
T-20 177 300 165°,20 200 700 50.50.7 40,40,4 564 1,6 1,3
DURDURUCU DİREKLER
D-10 937 300 136° 350 850 50.50.5 40,40,4 378 1,9 1
D-12 937 300 136° 350 950 50.50.5 40,40,4 344 1,9 1,1
D-14 937 300 136° 350 1050 60,60,6 40,40,4 418 1,9 1,2
D-16 937 300 136° 350 1150 60,60,6 40,40,4 506 1,9 1,3
D-18 613 300 140° 350 1250 60,60,6 40,40,4 591 1,9 1,4
D-20 613 300 140° 350 1350 60,60,6 40,40,4 671 1,9 1,5
NİHAYET DİREKLERİ
N-10 200 300 153° 350 1000 50.50.6 40,40,4 293 1,9 1,2
N-12 200 300 153° 350 1130 50.50.6 40,40,4 366 1,9 1,3
Tablo 1.1: Demir direk ölçüleri
25
Taşıyıcı direkler (KT) halinde aw değeri her bir derece için 1,22 m kısalır.
(n) direği köşede durdurucu olarak 153°
(z) direği köşede durdurucu olarak 90° de kullanılabilir.
ag= Traverslerin kurtarabileceği maksimum ağırlık menzili (m)
aw=Maksimum rüzgâr menzili (m)
KT=Taşıyıcı direğin köşe taşıyıcı olarak kullanılması hâlindeki açı değeridir.
Direk tipi Tepe Çapı (d) (cm) Dip Çapı (D) (cm)
En az En çok En az En çok
10-H 12 14 18 20
10-O 15 17 21 23
10-A 18 20 24 26
11-H 13 15 19 21
11-O 16 18 22 24
11-A 19 21 25 27
12-H 13 15 20 20
12-0 16 18 23 25
12-A 19 21 26 28
Tablo 1.2: Ağaç direk ölçüleri [H(hafif), O(orta), A(ağır)]
1.6. Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği
Direkler
Madde 47-a) Sınıflandırma
Direkler aşağıdaki gibi sınıflandırılır.
1)Taşıyıcı direkler
Görevleri yalnızca iletkenleri taşımak olan ve iletkenlerin taşıyıcı bağ ile bağlandığı
doğrusal güzergâhta ya da köşede kullanılan direklerdir.
2)Durdurucu direkler
Görevleri hem hat iletkenlerini taşımak, hem de durdurucu bağ ile bunları tespit
etmek doğrusal güzergâhta ya da köşede kullanılan direklerdir.
3)Son direkler (nihayet direkleri)
Hattın başlangıcında ya da sonunda kullanılan direklerdir.
4)Ayırım (dağıtım) direkleri
Bir ya da daha çok hattın ayrıldığı yerlerde kullanılan direklerdir.
Direk hesaplarında göz önüne alınacak kuvvetler
Madde 48 –a) Düşey kuvvetler
Düşey kuvvetler, direk ve travers ağırlıkları ile izolatör, iletken donanımı ve aşağıda
belirtilen ek yüklerden oluşur. Tek telli ya da örgülü iletkenler için k (karakök)d kg/m'lik bir
buz yükü varsayılır. Burada d (mm) olarak iletken çapını, (k) bölgelere göre değişen bir
26
katsayıyı gösterir. Bu (k) kat sayılar Çizelge 9'da verilmiştir. Direk ve traverslerde buz yükü
olmadığı varsayılır.
Montaj yükü, iletkenin konsol ya da traverse bağlandığı yerde 100 kg olarak alınır.
Direklerin yatayla 30 0ye kadar açı yapan öğelerinin boyutlandırılmasında, ayrıca başka bir
yük hesaba katılmaksızın bu ögelerin ortalarında 100 kg'lık bir montaj yükü bulunabileceği
varsayılacaktır.
b) Yatay kuvvetler
1)Rüzgâr kuvveti
i)Faz ve toprak iletkenlerine etki eden rüzgâr kuvvetinin hesaplanmasında
200 m'ye kadar olan rüzgâr açıklıkları için W = c.p.d.aw (kg) bağıntısı,
200 m'den büyük olan rüzgâr açıklıkları için W = c.p.d.(80+0,6.aw) (kg) bağıntısı
kullanılacaktır.
Not: Arazi koşulları zorunlu kılmadıkça direk açıklıklarının birbirinden çok farklı
olmamasına dikkat edilecektir.
Burada
c)Rüzgârın etkisinde olan ögenin biçimine, büyüklüğüne ve yatay niteliğine bağlı dinamik
rüzgâr basınç katsayısı (Çizelge-10'a bakınız.)
p = v2 / 16: Dinamik rüzgâr basıncı (kg/m)
v: Rüzgâr hızı (m/s),
aw: Varsayılan rüzgâr açıklığı (m),
d:Örgülü ya da tek telli iletkenin çapı (m)'dır.
Zincir izolatör salınım açısının hesabında, yukarıda bulunan rüzgâr kuvvetinin %70'i
alınacaktır.
ii)Kare ya da dikdörtgen kesitli kafes direklerde rüzgârın etki ettiği iki paralel yüzden
yalnızca biri göz önüne alınacaktır.
En üst traversinin üst yüzüne kadar olan yüksekliği 60 m'den büyük olan kare ya da
dikdörtgen kesitli direklerde rüzgârın hat doğrultusuna göre 450lik bir açı altında geldiği
varsayılacaktır. Bu rüzgâr yükü, dinamik basınç direğin yan yüzlerine paralel ve dik
bileşenlere ayrılarak hesaplanabilir. Rüzgârın etki ettiği yüzey olarak bu iki yüzün sözü
edilen bileşenlerin etkisinde bulunan yüzeylerinin düşey düzlemdeki iz düşümleri
alınacaktır.
2)İletken çekme kuvveti
27
İletken çekme kuvvetleri 49’uncu maddedeki çeşitli yüklenme varsayımlarına göre
alınacaktır.
Direklerin hesaplanması için yüklenme varsayımları
Madde 49 - Her tip direğin hesaplanmasında aşağıda o tip direğe ilişkin verilen
varsayımlardan her biri ayrı ayrı göz önüne alınacaktır. Hatların düzenlenmesi gereği normal
çalışma durumunda burulma momentinin etkisinde kalan direklerde ayrıca o moment de göz
önünde bulundurulmalıdır.
a) Taşıyıcı direkler
1)Normal taşıyıcı direkler
1. Varsayım: Hat doğrultusuna dik doğrultuda direğe, izolatörlere, iletkenlere ve toprak
iletkenlerine gelen rüzgâr kuvveti ile buzsuz düşey kuvvetler
2.Varsayım: Hat doğrultusunda direğe ve izolatörlere gelen rüzgâr kuvveti ile iletkenlerin ve
toprak iletkenlerinin en büyük çekme kuvvetlerinin % 2'sine eşit tek yanlı çekme kuvveti ve
buzsuz düşey kuvvetler
3. Varsayım: Zincir izolatörlü hava hatlarında direkte en büyük zorlanmayı oluşturabilecek
bir iletkenin (demet iletkenlerde demeti oluşturan iletkenlerden tümünün) ya da bir toprak
iletkeninin kopması durumunda, en büyük çekme kuvvetinin 1/3 'ü (mesnet izolatörlü hava
hatlarında 1/5'i) ile buzlu düşey kuvvetler
Faz iletkeni sayısı altıdan fazla olan hatlarda iki fazın iletkenlerinin koptuğu varsayılacaktır.
4. Varsayım: (yalnızca 380 kV ve daha büyük gerilimli hava hatları için) Her bölgeye ilişkin
normal buz yükü üzerine, iletkenlere ve toprak iletkenlerine hat doğrultusuna dik doğrultuda
20 kg/m, direklere ve izolatörlere 30kg/m' lik dinamik rüzgâr basıncı ve buzlu düşey
kuvvetler
Bu varsayımın uygulanmasında direğin, rüzgârın etkisinde kalan yüzeyi, buz nedeniyle %50
artırılarak alınacaktır.
5. Varsayım: 380 kV ve bunun üstündeki enerji iletim hatlarında ağırlık açıklığının yarısı
direğin bir tarafında, öteki yarısı öbür tarafında olmak koşulu ile buzlu durumda direğin bir
yanındaki iletkenler ve toprak iletkenleri üzerindeki normal buz ağırlığının %100'ü ve öbür
yanındaki iletkenleri ve toprak iletkenleri üzerindeki normal buz ağırlığının %50’si
koşulunun projede kullanılan ortalama açıklık esas alındığında oluşturduğu hat yönündeki
fark kuvveti ile buzlu düşey kuvvetler (İzolatör sapması göz önüne alınacaktır.)
2)Köşede taşıyıcı direkler
1. Varsayım: İletkenlerin ve toprak iletkenlerinin en büyük çekme kuvvetlerinin bileşkesine
eşit bir kuvvet ile buzlu düşey kuvvetler
2. Varsayım: Hattın açıortayına dik doğrultuda direğe ve izolatörlere gelen rüzgâr kuvveti ile
iletkenlerin ve toprak iletkenlerinin en büyük çekme kuvvetinin % 2’sine eşit tek yanlı
çekme kuvveti ve buzsuz düşey kuvvetler
28
3. Varsayım: Normal taşıyıcı direklerin üçüncü varsayımının aynısı
4. Varsayım: (yalnızca 380kV ve daha büyük gerilimli hava hatları için) Her bölgeye ilişkin
normal buz yükü üzerine iletkenlere toprak iletkenlerine hattın açıortay doğrultusunda ve
bileşke yönünde 20 kg/m, direklere ve izolatörlere 30 kg/m 'lik dinamik rüzgâr basıncı ve
buzlu düşey kuvvetler
Bu varsayımın uygulanmasında, direğin, rüzgârın etkisinde kalan yüzeyi, buz nedeniyle
%50 artırılarak alınacaktır.
5. Varsayım: 380 kV ve bunun üstündeki enerji iletim hatlarında ağırlık açıklığının yarısı
direğin bir tarafında, öteki yarısı öbür tarafında olmak koşulu ile buzlu durumda direğin bir
yanındaki iletkenler ve toprak iletkenleri üzerindeki normal buz ağırlığının % 100'ü ve öbür
yanındaki iletkenler ve toprak iletkenleri üzerindeki normal buz ağırlığının % 50'si
koşulunun oluşturduğu hattın açıortayına dik ve paralel doğrultudaki kuvvetleri ile buzlu
düşey kuvvetler
6. Varsayım: +5C'de iletkenlerin ve toprak iletkenlerinin çekme kuvvetlerinin bileşkesi ile
bu bileşke (açıortayı) yönünde direğe, izolatörlere, iletkenlere ve toprak iletkenlerine gelen
rüzgâr kuvveti ve buzsuz düşey kuvvetler
b)Durdurucu direkler
1)Normal durdurucu direkler
1. Varsayım: İletkenlerin en büyük çekme kuvvetlerinin bir yanda % 100 olduğu, öteki
yanda ise uygun bir zayıflama varsayılarak bulunacak bileşke kuvvet ile buzlu düşey
kuvvetler
2. Varsayım: Direkte en büyük zorlamayı oluşturabilecek biçimde üç iletkenli hatlarda bir
iletkenin üçten çok iletkenli hatlarda ise aynı taraftaki iki iletkenin kopması durumunda en
büyük çekme kuvvetinin % 75'i ile buzlu düşey kuvvetlerdir. Demet iletkenler söz konusu
olduğunda bir demet tek bir iletken gibi varsayılacaktır.
3. Varsayım: Direkte en büyük zorlamayı oluşturabilecek biçimde bir toprak iletkeninin
kopması durumunda en büyük çekme kuvvetinin % 75'i ile buzlu düşey kuvvetler
4. Varsayım: Hat doğrultusuna dik doğrultuda direğe, izolatörlere, iletkenlere ve toprak
iletkenlerine gelen rüzgâr kuvveti ile buzsuz tüm düşey kuvvetler
5. Varsayım: (yalnızca 380kV ve daha büyük gerilimli hava hatları için) Her bölgeye
ilişkin normal buz yükü üzerine iletkenlere, toprak iletkenlerine, hat doğrultusuna dik
doğrultuda 20 kg/m, direklere ve izolatörlere 30 kg/m 'lik dinamik rüzgâr basıncı ve buzlu
düşey kuvvetler (Bu varsayımın uygulanmasında, direğin rüzgârın etkisinde kalan yüzeyi,
buz nedeniyle %50 artırılarak alınacaktır.)
29
2)Köşede durdurucu direkler
1. Varsayım: İletkenlerin en büyük çekme kuvvetlerinin bir yanda %100 olduğu, öteki
yanda ise uygun bir zayıflama varsayılarak bulunacak bileşke kuvvet ile buzlu düşey
kuvvetler
2. Varsayım: Direkte en büyük zorlamayı oluşturabilecek biçimde üç iletkenli hatlarda bir
iletkenin, üçten çok iletkenli hatlarda ise aynı taraftaki iki iletkenin kopması durumunda en
büyük çekme kuvvetinin %75'i ile buzlu düşey kuvvetler (Demet iletkenler söz konusu
olduğunda bir demet tek bir iletken gibi varsayılacaktır.)
3. Varsayım: Direkte en büyük zorlamayı oluşturulabilecek biçimde bir toprak iletkeninin
kopması durumunda en büyük çekme kuvvetinin % 75'i ile buzlu düşey kuvvetler
4. Varsayım: +5 C'de iletkenlerin ve toprak iletkenlerinin rüzgârlı durumdaki çekme
kuvvetlerinin bileşkesi ile bu bileşke (açıortayı) yönünde direğe, izolatörlere, iletkenlere ve
toprak iletkenlerine gelen rüzgâr kuvveti ve buzsuz düşey kuvvetler
5. Varsayım: İletkenlerin ve toprak iletkenlerinin en büyük çekme kuvvetlerinin bileşkesine
eşit bir kuvvet ile buzlu düşey kuvvetler
6. Varsayım: (yalnız 380 kV ve daha büyük gerilimli hava hatları için) -5 C'de her bölgeye
ilişkin normal buz yükü üzerine 20 kg/m'lik rüzgâr estiği varsayılarak iletkenlerin ve toprak
iletkenlerin bu durumdaki çekme kuvvetlerinin bileşkesi ile bu bileşke (açıortayı) yönünde
buzlu iletkenlere ve toprak iletkenlerine 20 kg/m 'lik, direğe ve izolatörlere 30 kg/m 'lik
rüzgâr basıncı ve buzlu düşey kuvvetler (Bu varsayımın uygulanmasında direğin, rüzgârın
etkisinde kalan yüzeyi buz nedeniyle % 50 artırılarak alınacaktır.)
c)Son direkler
1. Varsayım: İletkenlerin ve toprak iletkenlerinin en büyük çekme kuvvetlerine eşit tek
yanlı bir kuvvet ile buzlu düşey kuvvetler (Ayrıca iletkenlerin tespit biçimlerine göre bir
burulma momenti var ise bu momenttir. )
2. Varsayım: Direkte en büyük zorlamayı oluşturabilecek biçimde üç iletkenli hatlarda bir
iletkenin, üçten çok iletkenli hatlarda ise aynı taraftaki iki iletkenin kopması durumunda en
büyük çekme kuvvetinin % 100'ü ile buzlu düşey kuvvetler (Demet iletkenler söz konusu
olduğunda bir demet tek bir iletken gibi varsayılacaktır.)
3. Varsayım: Direkte en büyük zorlamayı oluşturabilecek biçimde bir toprak iletkeninin
kopması durumunda en büyük çekme kuvvetinin % 100'ü ile buzlu düşey kuvvetler
4. Varsayım: Hat doğrultusuna dik doğrultuda direğe, izolatörlere, iletkenlere ve toprak
iletkenlerine gelen rüzgâr kuvveti ile hat yönünde bu rüzgârlı durumdaki çekme kuvvetleri
ve düşey kuvvetler
30
5. Varsayım: (yalnızca 380 kV ve daha büyük gerilimli hava hatları için) Her bölgeye
ilişkin normal buz yükü üzerine iletkenlere ve toprak iletkenlerine hat doğrultusuna dik
doğrultuda 20 kg/m 'lik, direklere ve izolatörlere 30 kg/m 'lik dinamik rüzgâr basıncı ile hat
yönünde bu durumdaki çekme kuvvetleri (Bu varsayımın uygulanmasında, direğin, rüzgârın
etkisinde kalan yüzey, buz nedeniyle %50 artırılarak alınacaktır.)
Gerilimleri 380 kV'un altında olan hatlarda, arazinin durumuna ve meteorolojik koşullara
göre gerektiğinde Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığına veya Bakanlıkça yetkili kılınan
ilgili kuruluşlarına yapılacak gerekçeli başvurma ile buz üzerine rüzgâr estiği varsayımı
uygulanabilir.
d)Ayırım direkleri
1. Varsayım: Ana hat ve kollardaki iletkenlerin ve toprak iletkenlerinin en büyük çekme
kuvvetlerinin bileşkesine eşit bir kuvvet ile buzlu düşey kuvvetler
2. Varsayım: En büyük bileşke kuvvetini verecek biçimde ana hat ya da kollardan birinde
uygun bir zayıflama göz önüne alınarak bulunacak bileşke kuvvet ile buzlu düşey kuvvetler
Büyük aralıklı hatlarda taşıyıcı bağ ile bağlanmış direklerden ancak gevşek çekilmiş
iletkenler ile en fazla 20 m'lik kollar ayrılabilir. Yoksa ana hat durdurucu bağ ile
bağlanmalıdır. Bu durumda ana hatlarda zayıflama göz önüne alınacaktır.
3. Varsayım: Ana hat ve kollardaki iletkenlerin ve toprak iletkenlerinin +5 C'deki rüzgârlı
çekme kuvvetlerinin bileşkesi ile bu bileşke yönünde ana hat kuvveti ile buzsuz düşey
kuvvetler
4. Varsayım: Büyük aralıklı hatlarda en büyük zorlamayı oluşturabilecek biçimde her
iletkeninki ayrı ayrı alınmak koşulu ile bir tek iletkenin kopması durumunda en büyük çekme
kuvveti ve buzlu düşey kuvvetler
Direk varsayımlarına ilişkin genel hükümler
Madde 50 –
a)Varsa düşey ağırlıklardan dolayı oluşabilecek eğilme momentleri, direğe ilişkin
varsayımlarda verilen her yüklenme durumunda hesaplanacaktır.
b)Toprak iletkeni kuleleri ile traversler, konsollar, varsa yukarı kaldırmaya ve direğin
iki yanında farklı ağırlık açıklıklarından dolayı oluşacak döndürme momentlerine göre
de kontrol edilecektir.
c)En üst traversinin üst yüzüne kadar olan yüksekliği 60 m'den büyük olan kare ya da
dikdörtgen kesitli direklerde yukarıda belirtilen direk yüklenme varsayımlarına ek olarak
rüzgârın direğe, iletkenlere, toprak iletkenlerine ve izolatörlere hat doğrultusuna göre 450
lik bir açı altında geldiği varsayılacaktır.
d)Yalnızca durdurucu ve son direklerde, toprak iletkeni kulelerinin, traverslerin,
konsolların ve izolatör demirlerinin hesabı direk yüklenme varsayımlarındaki en büyük
kuvvetler göz önüne alınarak yapılacaktır.
e)Birinci bölge için yapılacak direk hesaplarında:
31
- Taşıyıcı direklere ilişkin 3. varsayımlarda,
- Durdurucu direklere ilişkin 1, 2 ve 3. varsayımlarda
- Köşede durdurucu direklere ilişkin 1. ve 2. varsayımlarda,
- Son direklere ilişkin 2. ve 3. varsayımlarda,
- Ayrım direklerine ilişkin 2 ve 4. varsayımlarda, ayrıca rüzgâr kuvvetleri göz önüne
alınmayacaktır.
f)Birinci bölgede en büyük iletken gerilmesinin +5C 'de rüzgârlı durumda ya da en
küçük sıcaklıkta oluşabileceği göz önünde bulundurulacaktır.
Demir direkler
Madde 51 - Direk elemanlarının boyutlandırılması ve direk gereçleri için varsayılan en
büyük gerilmeler:
Demir direklerin bası, çeki ve eğilmeye çalışan bütün elemanlarında akma gerilmesine göre
emniyet katsayısı 1,5'dan az olmayacaktır.
a)Demir direklerin hesaplanmasında çeşitli gerilmeler için verilen kesitler
kullanılacaktır.
Direk elemanlarının boyutlandırılmasında da (1,5 emniyet katsayısına göre düzenlenmiş
olan) Çizelge-14'te verilen değerler esas alınacaktır. Verilen çelik çeşitlerinden başkaları,
mekanik nitelikleri bunlar için geçerli olan kalite yönetmeliği ve yapım standartlarına
uygunsa ve bu gereçlere ilişkin değerler, en az St 37'nin değerlerine eş değerse kullanılabilir.
b)Kullanılmasına izin verilen başka bir çelik için kabul edilen çekme ve eğilme
gerilmesi St 37 için verilen gerilmenin, F/2400 kg/cm ile çarpılması ya da akma
gerilmesinin emniyet katsayısına bölünmesi ile bulunabilir. Burada F çeliğin kg/cm
olarak kalite yönetmeliğinde garanti edilen en küçük akma sınırıdır.
c)Çelik kafes direklerin basmaya çalışan ve bu nedenle burkulmaya zorlanan
çubukları, burkulma dayanımı bakımından aşağıda gösterilen biçimde
boyutlandırılmalıdır:
em = S. /F
Burada
S: Çubuk bası kuvveti
F: Dolu elemanın kesiti (elemanın zayıflatılmamış kesiti),
em: Bası emniyet gerilmesidir. Bu değer 1,5 emniyete göre St 37 için 1600 kg/cm, St 52 için
2400 kg/cm 'dir.
32
St 37 ve St 52 çeliğinden yapılmış çubukların çeşitli narinlik değerleri için düzenlenmiş olan
burkulma katsayıları verilmiştir.
1)Çelik kafes direklerin boyutlandırılmasında kullanılacak köşebentlerin malzeme
kalınlıkları en az dikmelerde 5 mm, yük taşıyan öteki elemanlarda 4 mm ve sıfır
elemanlarında 3 mm olmak koşulu ile aşağıda belirtilenlerden daha küçük olmayacaktır.
- Sıfır elemanlarında L 35x35x3 (TS 908/1 - FE37)
- Yük taşıyan elemanlarda (dikme dışında) 40x40x4
- Dikme elemanlarında L 50x50x5 (TS 908/1 - FE37)
Köşebendin iç eğrilik yarıçapının bittiği nokta ile profil kenarına olan uzaklık (b) ve
köşebent kalınlığı (t) ise b/t oranı 16'dan büyük olmayacaktır.
2)Narinlik değerlerinin üst sınırları:
i)Dikmelerde ve ana bası elemanlarında (konsol ve dikme): 120
ii)Öteki bası elemanlarında (çapraz ve benzeri): 200
iii)Sıfır elemanlarında (hesaba göre yük taşımayan elemanlar): 250
iv)Yalnız çekiye çalışan konsol elemanlarında: 300
v)Yalnız çekiye çalışan öteki elemanlarda: 500
3)A tipi direklerde burkulma boyu olarak direk toprak üstü boyunun % 65'i alınmalıdır.
4)Bası elemanlarının hesabında uygulanabilecek öteki yöntemler:
Bası elemanlarının hesaplanmasında yukarıda açıklanan yöntem dışında, hesap biçimi
verilmek koşulu ile (CRC yöntemi vb.) başka yöntemler de kullanılabilir.
d)Bası çubuklarının uçlarının yana sapmaları önlenebilirse, kafes direklerin
dikmelerinde lb burkulma uzunluğu olarak çubuğun (l) sistem boyu alınır.
Uçları kaymayacak biçimde saptanmış olan ve kesitleri dikmelerden daha küçük olan çapraz
çubukların (diyagonaller) boyutlandırılmasında basit ve kesişen çaprazlar için (Şekil-9'da a,
b, c ve d'deki çaprazlar) burkulma uzunluğu olarak lb = 0,9 l uzunluğu alınır. Biri basıya,
öteki çekiye çalışan kesişen iki çapraz çubuğun kesişme noktası, bu çubuklar birbirine uygun
biçimde bağlanmışlarsa taşıyıcı düzlemde sabit bir nokta olarak düşünülebilir.
Kafes sisteminde ancak çaprazların kesişme noktasında düzleme dik iç örgü kullanılırsa lb =
0,9 l alınabilir. Öteki bütün durumlarda lb = l alınır.
e)Bir çubuğun burkulması, burkulma uzunluğu içindeki bağlantılar nedeniyle belirli bir
doğrultuya bağlı olursa bu durumda atalet momenti, bu doğrultuya dik eksene göre
alınmalıdır.
Not: 3.6 (3D) ve 5.6 (5D) perçin ya da cıvata gereçlerinin 267 nu'lı DIN normunda belirtilen
eski ve yeni kalite işaretleridir.
Cıvatalar
33
Madde 52 - Mekanik olarak zorlanan cıvataların çaplarına göre köşebentlerin uçlarında
kenarlarında ve cıvata merkezleri arasında bulunması gerekli en küçük uzaklıklar Çizelge-
15'te gösterilmiştir.
Demir direklerde kullanılan köşebent ve levhalardaki delikler, gereçlerin dayanımını
zayıflatmayacak ve çıplak gözle görülebilen yırtılma, çatlama, ezilme ve çapak
oluşturmayacak biçimde açılacaktır. Demir direklerin konsol ve traverslerinde sürekli
çekmeye zorlanan elemanlardaki deliklerin zımba ile delinmesine izin verilmez.
Demir direklerde çapı 12 mm'den küçük cıvata kullanılmamalı ve somunların gevşememesi
için gerekli önlemler alınmalıdır.
 Beton direkler
Madde 53 – a)Enerji iletim ve dağıtım tesislerinde;
1)Betonarme direkler
- Savurmalı (santrifüjlü)
- Titreşimli tiplerde kullanılabilir.
2)Ön gerilimli beton direkler
- Savurmalı (santrifüjlü)
- Titreşimli tiplerde kullanılabilir.
b)Beton direklerin hesaplanmasında çeliğin akma gerilmesine göre emniyet katsayısı
1,5'dan kırılma deneyinde ise kırılma emniyet kat sayısı 2'den az olmayacaktır.
Beton direklerin ve traverslerinin hesabında ve yapımında yürürlükteki Türk Standartları
uygulanacaktır. Bu standartların kapsamadığı konular olursa ilgili diğer yabancı standartlara
uyulacaktır. Bu durumda iş sahibi, hangi standarda uyulacağını teknik şartnamesinde
belirtecektir.
Not: Kompozit direklerin emniyet katsayıları beton direklerdeki gibi olacaktır.
Ağaç direkler
Madde 54 – a)Üç yıldan fazla kullanılacak ağaç direğin tümü çürümeye karşı etkili şekilde
(emprenye vb.) korunmalıdır.
b)Ağaç direklerin tepesi yağmur sularının çürütücü etkisine karşı etkili biçimde
korunmalıdır. Çift ve A tipi ağaç direklerde bağlantılar yağmur sularının birikmesini
önleyecek biçimde yapılmalıdır
c) Ağaç direk malzemeleri için izin verilen gerilmeler Çizelge-18'de
gösterilmiştir.
d)A tipi direklerde burkulma uzunluğunun ortasındaki kesitte atalet momenti en az:
I = n.5.P.l2 (cm4) olmalıdır.
Yalnız sert ağaçlarda I = n.3.P.lüssü2 (cm4) alınabilir.
34
Burada
P: Bası kuvveti (ton), l: Burkulma uzunluğu (m)
n: Burkulma emniyet kat sayısı olup n = 4 alınacaktır.
Not: Burada çamgiller için 500 kg/cm, sert ağaç için 800 kg/cm 'lik kırılma dayanımı
varsayılmıştır. Çamgiller ve sert ağaçlar dışında direkler kullanılmak istendiğinde çeki
gerilmesi için emniyet kat sayısı 4 olacaktır.
Toprağa gömülü direklerde burkulma uzunluğu, direğin ortasındaki takoz ya da saplamadan,
gömülme derinliğinin yarısına kadar olan uzaklıktır.
e)Çift direkler uygun biçimde birbirine bağlanacaktır. Takozla birbirine bağlanacak
çift direkler bütün uzunlukları boyunca en az 4-6 takoz ile donatılacak ve cıvatalarla
vidalanacaktır.
f)Zorunlu hâller dışında ormanlık alanlarda ağaç direk kullanılmamalıdır.
35
UYGULAMA FAALİYETİ
 Aşağıdaki uygulamaları yaparak direk çeşitleri seçimi yapınız.
İşlem Basamakları Öneriler
 Ölçeklerine uygun olarak şekillerini
çiziniz
 Yapım gereçlerine göre direk çeşitlerini
bulunuz, inceleyiniz ve ölçüleri
hakkında bilgi edininiz.
 Yapım çeşitlerine göre direk çeşitlerinin
yapı ve şekillerini analiz ediniz
 Yapım gereçlerine göre direk çeşitlerinin
kullanım yerlerini (iklim gerilim seviyesi
vb.) inceleyiniz ve ölçüleri hakkında
bilgi edininiz.
 Temrin defterinize yapım gereçlerine göre
direk çeşitlerinin ölçekli şeklini çiziniz.
 Yapım çeşitlerine göre direklerin 1/50
ölçekli şeklini normlara uygun olarak
çiziniz.
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler için
Evet, kazanamadığınız beceriler için Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi
değerlendiriniz.
Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır
1. Yapım gereçlerine göre direk çeşitlerinin seçimini yapabildiniz mi?
2. Kullanım yerlerine göre direklerin seçimini yapabildiniz mi?
DEĞERLENDİRME
Değerlendirme sonunda “Hayır” şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz.
Kendinizi yeterli görmüyorsanız, öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız
“Evet” ise “Ölçme ve Değerlendirme”ye geçiniz.
UYGULAMA FAALİYETİ
36
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seçeneği işaretleyiniz.
1. Yapıldıkları malzemeye göre kaç çeşit direk vardır?
A) 3
B) 4
C) 5
D) 6
2. Aşağıdakilerden hangisinde ağaç direklerin uzunluk ölçüleri verilmiştir?
A) 7-10 m
B) 9-12 m
C) 9-15 m
D) 10-25m
3. Aşağıdakilerden hangisinde demir direk çeşidi doğrudur?
A) 2
B) 3
C) 4
D) 5
4. Putrel (pilon) demir direkler en çok hangi gerilimde kullanılır?
A) AG
B) OG
C) YG
D) Hepsi
5. Beton direklerin uzunluk ölçüleri aşağıdakilerden hangisinde doğrudur?
A) 9-15m
B) 9-18m
C) 9-20m
D) 9-26m
6. Kullanım yerlerine göre kaç çeşit direk vardır?
A) 4
B) 5
C) 6
D) 7
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
37
7. Enerji nakil hatlarındaki güzergâhta belirlenen aralıklarda (yaklaşık 1 km’de bir)olmak
üzere iletkenlerin tespit edilip gerilmesi amacıyla düz hat güzergâhında kullanılan ve
iletkenlerin izolatörlere nihayet bağı ile bağlandığı veya gerildiği direklerin adı
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Durdurucu direk
B) Köşede direk
C) Taşıyıcı direk
D) Nihayet(son) direk
8. Enerji nakil hattının başladığı veya bittiği yerlerde kullanılan iletkenlerin izolatörlere
nihayet bağı ile bağlandığı veya gerildiği direklerin adı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Branşman direk
B) Taşıyıcı direk
C) Durdurucu direk
D) Nihayet(son) direk
9. 3AWG veya 3/0AWG direklerin özelliği aşağıdakilerden hangisidir?
A) Ağaç D
B) Beton D
C) Galvaniz demir D
D) SBA beton D
10. Z-10,Z-12…Z-20 diye adlandırılan direk aşağıdakilerden hangisidir?
A) Taşıyıcı D
B) Zaviye D
C) Durdurucu D
D) Nihayet D
11. Tek devre taşıyıcı olarak düz ve buz yükü az olan yerlerde kullanılan direk
aşağıdakilerden hangisidir?
A) D tipi taşıyıcı
B) G tipi durdurucu
C) H tipi taşıyıcı
D) G tipi Taşıyıcı
12. Demir direkler en çok hangi tip demirden yapılır?
A) U tipi
B) I tipi
C) L tipi
D) Hepsi
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız.
Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz.
38
ÖĞRENME FAALİYETİ–2
Uygun ortam sağlandığında seçmiş olduğunuz direkleri yerlerine hatasız bir şekilde
yönetmeliğe uygun olarak dikebileceksiniz. Dikimi yapılan direklerin topraklanmasını yapıp
ilgili yönetmelik maddelerini uygulayacaksınız.
 Direklerin zemin ve temel hesaplarının nasıl yapıldığını araştırınız.
 Beton harcının özelliklerini (beton dozajının özelliğini) yere ve zemine göre
nasıl yapıldığını araştırınız.
 Direkler sahaya taşınırken ve dikilirken nelere dikkat edildiğini (direklerin
kırılmaması, çatlamaması ve parçalanmaması için) araştırınız.
 Yerine dikilen direğin topraklanmasını ve yönetmelik maddelerini araştırınız.
Araştırmayı elektrik mühendisleri odası, TEDAŞ, TEAŞ, İller Bankası, İnternet,
Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği ile Topraklama Yönetmeliği’nden yapabilirsiniz.
2. DİREKLERİN YERLERİNE DİKİLMESİ
2.1. Temel Hesapları
Direklere gelen yatay ve düşey kuvvetler direğin toprak içinde kalan kısmında zemini
çökertmeye veya dolguyu yırtarak direk tabanını dışarı çıkartmaya zorlar. Direklerin bu
zorlamaları emniyetle karşılayabilmesi için yapılan tertibe direk temeli denir. Direk temeli
direğe gelen yatay ve düşey kuvvetlerin zorlamalarına karşın direğin devrilmesini önlemek
için yapılır. Direklerde en çok kullanılan temel tipler şunlardır:
 Kare kesitli blok temel
 Kademeli tip temel
Normal zemin için Pon=1kg/cm2 alınır. Bu temel tipi daha ziyade küçük boy ve tipteki
tek direkler için kullanılır. Dik kesit aşağıdaki gibidir. Şekil 2.1’de kare kesitli blok temeller
görülmektedir. Şekil 2.2’de ise kademeli tip beton temel görülmektedir.
ÖĞRENME FAALİYETİ-2
AMAÇ
ARAŞTIRMA
39
Şekil 2.1: Betonarme direk temelleri
Kademeli tip temel büyük boy ve tipte tek direkler ile çift direkler için kullanılır.
40
Şekil 2.2: Kademeli temel
Demir direk temelleri en küçük yüksekliğe göre en az derinlik 150 cm olacaktır. Beton
direk temellerinde en küçük yüksekliğe göre en az derinlik 120 cm olacaktır.
Resim 2.1: Boru tipi galvaniz- beton- pilon demir direk temelleri
41
Temel
Tip Nu.
Temel
Cinsi
Temel Ebat ve Hacmi
a (m) a1 (m) b1 (m) b (m) T (m) V (m3)
1
Tam
blok
0,6 0,6 0,6 0,6 2,1 0,72
2 0,7 0,7 0,7 0,7 2,1 0,98
3 0,8 0,8 0,8 0,8 2,1 1,28
4 0,9 0,9 0,9 0,9 2,1 1,62
5
Kademeli küçük
tip
0,6 0,6 1,36 1,36 2,1 1,574
6 0,8 0,6 1,36 1,56 2,1 1,892
7 1 0,6 1,36 1,76 2,1 2,246
8 1,2 0,6 1,36 1,96 2,1 2,581
9 1,4 0,6 1,36 2,16 2,1 2,917
10 1,6 0,6 1,36 2,36 2,1 3,252
11 1,8 0,6 1,36 2,56 2,1 3,588
12 2 0,6 1,36 2,76 2,1 3,924
13
Kademeli
orta tip
1,6 1 1,76 2,36 2,1 4,763
14 1,9 1 1,76 2,66 2,1 5,519
15 2,2 1 1,76 2,96 2,1 6,274
16 2,5 1 1,76 3,26 2,1 7.030
17 2,8 1 1,76 3,56 2,1 7,785
18 3,1 1 1,76 3,86 2,1 8,540
19
Kademeli büyük tip
2,7 1,5 2,26 3,46 2,1 10,578
20 3 1,5 2,26 3,76 2,1 11,649
21 3,3 1,5 2,26 4,06 2,1 12,719
22 3,6 1,5 2,26 4,36 2,1 13.789
23 3,9 1,5 2,26 4,66 2,1 14,860
24 4,2 1,5 2,26 4,96 2,1 15,930
25 4,5 1,5 2,26 5,26 2,1 17,001
26 4,8 1,5 2,26 5,556 2,1 18,071
27 5,1 1,5 2,26 5,86 2,1 19,141
28 5,4 1,5 2,26 6,616 2,1 20,212
29 5,7 1,5 2,26 6,26 2,1 21,283
30 6,1 1,5 2,26 6,86 2,1 22,710
31 6,5 1,5 2,26 7,26 2,1 24,137
32 7 1,5 2,26 7,76 2,1 25,921
33 7,5 1,5 2,26 8,26 2,1 27,702
34 8 1,5 2,26 8,76 2,1 29,489
35 8,5 1,5 2,26 9,26 2,1 31,273
36 9 1,5 2,26 9,76 2,1 38,057
Tablo 2.1: Kademeli ve blok temel ölçüleri
2.2. Zemin Özellikleri
Bütün enerji nakil hatları düz ovada gidemeyeceği için çoğu yerde zeminler farklılık
gösterecektir. Bu da her zemine göre ayrı bir temel hazırlanması gerektiğini ifade eder.
Kayalık, çakıl, kum, toprak, sel sularının geçtiği, tren, köprü geçişleri ile su geçişlerinin çok
yoğun olduğu yerlerde ise özel temeller hazırlanır.
42
2.3. Temel Kalıbı Özelliği
Zemine göre temel çukuru kazıldıktan sonra ya ağaç kalıplar hazırlanarak ya da çelik
saçlardan standart kalıp ölçüsü yerleştirilip direk çukurunda temel kalıbı hazırlanacaktır.
2.4. Temel Harcının Özelliği
Temel betonu hazırlanırken gre beton (temelin altındaki düzeltme betonu) dâhil 250
dozlu beton için 0,5 m³ kum, 0,7 m³ çakıl ve 250 kg’lık çimento olarak hazırlanır. Beton
betonyer ile karıştırılacaktır. Zeminde suyu emen kısımlar beton dökülmeden iyice
ıslatılacaktır. Temel betonu yerine göre 250doz-300doz-350doz-400doz-450doz-500doz
olarak dökülecektir. Direklerde son beton dökülmesinden en az 7 gün sonra üst kısım
montajı yapılacaktır. Tablo 2.1’de kademeli ve blok temel ölçüleri görülmektedir.
2.5. Direkler Arası Standart Mesafeler
Direkler arası standart mesafeler hesaplamalara göre değişmektedir. Menzil, birbirini
izleyen iki direk arasındaki yatay uzaklıktır.
Maksimum menzil: Bir direğin bir tarafında olabilecek en büyük açıklıktır.
Ortalama menzil: İletken ve direk cinsi ile buz yükü bölgesine bağlı olan, ekonomik
direk boyu ile düz bir arazide yapılan tevziat sonucu bulunan direkler arasındaki ortalama
açıklıktır.
Ruling menzil: İki durdurucu direk arasında, taşıyıcı direklerden oluşan bir hat bölümü
için hesaplanır. Projede direk tevziatı sonrası ortaya çıkan ve hesapla bulunan gerçek bir
değerdir. Şekil 2.3’te ruling menzil ve formülü görülmektedir.
Şekil 2.3: Ruling menzil
Mesafe,
1 2 3 4 5
3
5
3
4
3
3
3
2
3
1
a a a a a
a a a a a a r    
   
 formülü kullanılarak bulunur.
43
2.6. Direkleri Montaj Yerine Getirmede Dikkat Edilecek Hususlar
Direkler montaj yerine taşınırken çok dikkat edilmelidir. Ağaç direkler, çatlayıp
kırılmamalılıdır. Aksi takdirde değiştirilmesi gerekir.
Beton direkler taşınırken burulma ve kırılma olabilir. Üst ucun % 2’lik eğilmesinde
direk yerine dikilir daha fazla eğimlerde ise direk değiştirilmelidir. Direk taşınırken esneme
payları göz önünde olmalıdır. Direk kamyonla taşınırken direğin başına, ortasına, sonuna
kayma takozları konarak direk desteklenmelidir. Ayrıca direkler taşınırken birbirine
çarpmamaları için destek takozları unutulmamalıdır.
Demir direklerde ise montaj yerine getirilirken galvaniz kısımlarını çarpıp
zedelememek gerekir. Taşırken her bir parça burulmamalı, yamulmamalı ve eğilmemelidir.
Resim 2.2: Beton ve ağaç direk montaj yerine getirilmesi
44
Resim 2.3: Demir direk montaj yerine getirilmesi
2.7. Direklerin Yerine Montajı (Dikmek)
2.7.1. Çok Yüksek Gerilim Direklerini Dikme
2.7.1.1. Dikme İşlem Sırası
 Öncelikli olarak bu direklerin tamamı 6 m’lik galvaniz putrel lama demirlerdir.
Bundan dolayı taşıma hatalarına dikkat etmek gerekir.
 Projeye uygun olarak direğin dikileceği yer belirlenir.
 Malzemenin tamamı montajı yapılacak sahanın yanına ayrı ayrı istif edilerek
indirilir.
 Farklı ayaklar varsa kontrol edilir. Temel betonlarının iyice priz alıp almadığı
kontrol edilir (Temel betonundan en az 7 gün sonra direk dikimi yapılır.). Arazi
zeminine göre kazı yapılır.
 Direklerin montajının yapılacağı yerdeki bitkiler, çalılar ve ağaç dalları
temizlenir.
 Üst montajda elemanların aşırı derecede çekilmesine ve eğilmesine müsaade
edilmeyecektir.
 Cıvatalar, direğin üst montajı tamamen bittikten sonra tork anahtarı ile
sıkılacaktır.
 Cıvatalar sıkılmadan evvel direk şakülden kaçmış ise direk halatlarla çekilerek
direğin şaküle getirilmesi sağlanacaktır.
 Somunun kilitlenmesinin temini maksadıyla cıvatanın somunla birleştiği yer
karşılıklı iki noktasından zımbalanacaktır. Zımbalama bir zımba kalemi ile
cıvatanın ve somunun ara kesitteki dişini bozacak şekilde yapılacak ve zımbanın
ucu somunun içine 1,5 mm girmiş olacaktır.
 Tüm direklerin koruma topraklaması yapılmış olacak, kontrolör bunları
ölçtükten sonra kontrolör tutanağına kaydedecektir.
 Topraklama maniaları, projede gösterildiği şekilde direk üzerindeki yerine
monte edilecek ve cıvatalar zımbalanacaktır.
45
 Tehlike işareti (20x32 cm ebadında) ve direk numara levhası (direk
nosu)galvaniz 0,7 mm sactan fırınlı boya ile imal edilmiş olacak 4-6 m arasına
monte edilecektir.
Resim 2.4: Çok yüksek gerilim demir direk ayaklarının betonla zemine tuturulması
Resim 2.5: ÇY Gerilim demir direk temelden örülerek ( profil parçalar vidalanarak) montajı
46
Resim 2.6: ÇY Gerilim demir direk temelden örülerek ( profil parçalar vidalanarak) montajı
2.7.1.2. Dikmede Dikkat Edilecek Hususlar
 Direk profildeki yerinden, aliğmanda ( düzlük ) olmak şartıyla ileri veya geri 2
m’den fazla kayamaz.
 Direğin taban merkez kazığının aliğmana ( düzlük ) dik istikametteki kaçıklığı
en fazla 0,10 m’yi geçemez.
 Direk ekseninin düşeye nazaran sapması (eksenin eğimi) % 5’i geçemez.
 Direk tepesinin aliğimana ( Düzlük ) dik istikametteki kaçıklığı ise 2 ve 3
maddelerindeki sapmaların toplamını geçemez.
 Çift veya daha çok devreli çelik kafes direklerin temel alt kuşak köşegenleri
(baklava) arasında 12 mm’den fazla boyda boyut farkı olamaz.
 Direğin dört ayağının temel içinde kalan kısmının en altına ankraj pabuçları
(65x65x7 lik köşebent) ikişer adet cıvata ile tutturulmuş olmalıdır.
Ankraj: Bir şeyi kendisinin ardındaki daha sağlam vestabil bir yere gömme, sabitleme
işlemidir.
2.7.2. Yüksek Gerilim Direklerini Dikme
2.7.2.1. Dikme İşlem Sırası
Öncelikli olarak bu direklerin tamamı 6 m’lik galvaniz putrel lama demirlerdir.
Bundan dolayı taşıma hatalarına dikkat etmek gerekir.
 Malzemenin tamamı montajı yapılacak sahanın yanına ayrı ayrı istif edilerek
indirilir. Farklı ayaklar kontrol edilir.
 Temel betonlarının iyice priz alıp almadığı kontrol edilir (temel betonundan en
az 7 gün sonra).
47
 Direklerin montajının yapılacağı yerdeki bitkiler, çalılar ve ağaç dalları
temizlenir.
 Üst montajda elemanların aşırı derecede çekilmesine ve eğilmesine müsaade
edilmeyecektir.
 Cıvatalar, direğin üst montajı tamamen bittikten sonra tork anahtarı ile
sıkılacaktır.
 Cıvatalar sıkılmadan evvel direk şakülden kaçmış ise direğin halatlarla
çekilerek şaküle getirilmesi sağlanacaktır.
 Somunun kilitlenmesinin temini maksadıyla cıvatanın somunla birleştiği yer
karşılıklı iki noktasından zımbalanacaktır. Zımbalama bir zımba kalemi ile
cıvatanın ve somunun ara kesitteki dişini bozacak şekilde yapılacak ve zımbanın
ucu somunun içine 1,5 mm girmiş olacaktır.
 Tüm direklerin koruma topraklaması yapılacak, kontrolör bunları ölçtükten
sonra kontrolör tutanağına kaydedecektir.
 Topraklama maniaları, projede gösterildiği şekilde direk üzerindeki yerine
monte edilecek ve cıvatalar zımbalanacaktır.
 Tehlike işareti (20x32 cm ebadında) ve direk numara levhası (direk nosu)
galvaniz 0,7 mm sactan fırınlı boya ile imal edilmiş olacak 4-6 m arasına monte
edilecektir.
Resim 2.7: YG demir direk montajı
48
2.7.2.2. Dikmede Dikkat Edilecek Hususlar
 Direk profildeki yerinden, aliğmanda ( düzlük ) olmak şartıyla ileri veya geri 2
m’den fazla kayamaz.
 Direğin taban merkez kazığının aliğmana dik istikametteki kaçıklığı en fazla
0,10 m’yi geçemez.
 Direk eksenini düşeye nazaran sapması (eksenin eğimi) % 5’i geçemez.
 Direk tepesinin aliğimana dik istikametteki kaçıklığı ise 2 ve 3 maddelerindeki
sapmaların toplamını geçemez.
 Çift veya daha çok devreli çelik kafes direklerin temel alt kuşak köşegenleri
(baklava) arasında 12 mm’den fazla boyda boyut farkı olamaz.
 Direğin dört ayağının temel içinde kalan kısmının en altına ankraj pabuçları
(65x65x7 lik köşebent) ikişer adet cıvata ile tutturulmuş olmalıdır.
2.7.3. Orta Gerilim Direklerini Dikme
2.7.3.1. Beton Direkleri Dikme
Resim 2.8: Santrifüj direk (SBA) ve beton trafo direği
Resim 2.9: Santrifüj direk (SBA) , vibre direk temeli ve dikilmesi
49
Dikme işlem sırası
 Projeye uygun olarak direğin dikileceği yeri belirlenir.
 Temeller kontrol edilerek arazi zeminine göre uygun kalıp payı da bırakılarak
kazı yapılır.
 Temel betonunun priz alıp almadığına bakılmalı, (ez az 7 gün) daha önce tel
çekilmemelidir.
 Direk montajı kesinlikle vinçle yapılmalıdır. Topraklama şeridi beton içinde
kalmalıdır.
 Direk kaldırılırken direk yüzeyleri zedelenmemeli, mutlaka kendir sapan
kullanılmalıdır. Taşıma aparatı bulunmalıdır.
 Dönüklük ve şakül ayarı yapıldıktan sonra dört tarafı tahta takozlar çakılarak
sabitlenmeli ve beton dökülmelidir.
 Durdurucu ve köşe durdurucu direklerde tek yanlı tel çekimi, gerekli tedbirler
alındıktan sonra yapılmalıdır (lente gibi).
 Nihayet pozisyonunda dikilecek çift direklerde, tepedeki iki direk arasındaki
mesafe 20 cm açıortay pozisyonunda dikilecek çift direklerde ise 10 cm
alınacaktır.
 Direğin temele girdiği yer direkler arasındaki boşluk 90 cm’yi geçmeyecektir.
 Muflar arasındaki en büyük açıklık 3 m’yi geçmeyecektir.
Dikmede dikkat edilecek hususlar
 Direk profildeki yerinden aliğimanda ( Düzlük ) olmak şartıyla ileri veya geri
iki metreden fazla kayamaz.
 Direğin taban merkez kazığının, aliğimana ( düzlük ) dik istikametteki kaçıklığı
en fazla 0,10 m yi geçemez.
 Direk ekseninin, düşeye nazaran sapması (eksenin eğimi)direk toprak üstü
boyunun 5/1000’i geçemez.
 Direk tepesinin aliğmana dik istikametteki kaçıklığı 2. ve 3. maddelerdeki
sapmaların toplamını geçemez.
 Up-lift durumuna girmiş direklerde kontrpua ( karşı ağırlık ) kullanmak
yasaktır.
 Betonu dökülmüş direkler değiştirilecek, beton ile sıvanmayacaktır.
 İmalat, nakliye ve tel çekimi esnasında eğrilen direkler teknik bir sakınca
yaratmıyorsa yerinde kalacak, % 5’i geçiyorsa direk değiştirilecektir.
50
2.7.3.2. Demir Direkleri Dikme
Resim 2.10: Demir-galvaniz direk montaji
Dikme işlem sırası
 Temel betonu kontrol edilecek, priz alıp almadığına bakılacaktır.
 Projeye uygun olarak direğin dikileceği yer belirlenecektir. Direk malzemesi
temel betonunun yakınına indirilecektir. Yuvarlak galvaniz boru direk ise
kesinlikle vinç ile direk indirilecektir.
 Etrafta çalı, ağaç ve diğer bitkilerden temizlenecek, şakül ve terazi yardımı ile
diklik kontrolü yapılacaktır.
 Boru direkler dikilirken vinçle beraber kendir sapan kullanılacaktır. Taşıma
aparatı bulunacaktır.
 Cıvatalı galvaniz direklerin vidaları montaj bittikten sonra direk şaküle
alındıktan sonra sıkılacak, cıvata ve somunlar zımbalanacaktır.
 Uygun ekipman ile direğin traversleri, branşman açıları ve aliğimanı ( düzlük )
göz önüne alınarak direk dikilecektir.
 Toprak ve direk arasını şartnamede belirtilen dolgu malzemesi (beton) ile toprak
yüzeyinden 15-20 cm aşağısına kadar doldurarak sıkışması sağlanacaktır.
Üzerine yağmurluk betonu dökülecektir.
 Topraklama ve işaret levhaları uygun yüksekliğe monte edilecektir.
 Topraklama kontrolü yapılacaktır.
51
Dikmede dikkat edilecek hususlar
 Direk profildeki yerinden, aliğmanda ( düzlük ) olmak şartıyla ileri veya geri 2
m’den fazla kayamaz.
 Direk taban merkez kazığının aliğmana dik istikametteki kaçıklığı en fazla 0,10
m’ yi geçemez.
 Direk ekseninin düşeye nazaran sapması (eksenin eğimi) % 5’i geçemez.
 Direk tepesinin aliğmana dik istikametteki kaçıklığı 2 ve 3. maddelerdeki
sapmaların toplamını geçemez.
 Çift veya daha çok devreli çelik kafes direklerin temel alt kuşak köşegenleri
(baklava) arasında 12 mm’den fazla boyut farkı olamaz.
 Direk dört ayağının temel içinde kalan kısmının en altına, ankraj pabuçları
ikişer cıvata ile tutturulacaktır.
 Direk temelinin üstü, direğin ortası merkez kabul edilerek yanlara eğik olarak
betonlanacak, (yağmurlama için) üst beton dozu 500 doz olacaktır.
 Direkler topraklanacaktır.
Resim 2.11: OG ağaç direklerin dikilmesi
2.8. Topraklama İşlem Sırası
 Çeşitli arızalar veya yıldırım gibi nedenlerle direğin aşırı bir gerilime maruz
kalması hâlinde direğin kendisinde ve belirli bir mesafeye kadar çevresinde
istenmeyen tehlikeli gerilimler oluşur. Bu gerilim insanlar için tehlike arzettiği
gibi tesislere de zarar verebilir. Topraklama direnci ne kadar küçükse bu
gerilimin değeri de o nispette küçülür. Bu yüzden direklerin topraklama geçiş
dirençlerinin 4 Ω’dan küçük olması istenir. Topraklama direnci zeminin
yapısına, sıcaklığına, kazık veya levhanın boyutlarına ve zeminin kuru ya da
nemli oluşuna göre değişiklik gösterir.
 Topraklama için uygun kazık veya bakır levha seçilecektir.
 Topraklama iletkeni en az 70 mm² kesitli galvaniz örgülü çelik tel olacaktır.
 Direğe uygun mesafede en fazla 20 m uzaklıkta kazık çukuru olacaktır. Direnç
4 Ω’u çok aşmayacaktır.
52
 Çelik örgülü tel yumuşak zeminde en az 80 cm, sert zeminde 30 cm’ye kadar
döşenecek, üzeri betonla örtülecektir.
 Tele ek yapılmayacaktır. Çelik tel direğe ve kazığa (bakır levha) çok iyi
sıkılarak monte edilecektir.
 Topraklama yapıldıktan sonra tekrar ölçüm yapılacaktır.
Resim 2.12: Beton direk topraklaması
Topraklamada dikkat edilecek hususlar
 Topraklama kazıkları 30 kV’a kadar 70 cm, 154 kV-380 kV ise 150 cm
derinlikten itibaren dikine olacaktır (Yatık olmayacaktır.).
 Paslı ve gevşek tutturulmuş topraklama iletkenleri hatalı olur.
 Topraklama direnci yüksek çıkarsa topraklama direnci düşürecek maddeler
kullanılmaz.
 Islak ve gevşek zeminlerde topraklama kuru zemine aktarılır.
2.9. Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği
2.9.1. Temellerin Boyutlandırılması
Madde 56-a) Temellerin boyutlandırılması
Direkler, devrilmeye karşı güvenlik bakımından 49’uncu maddede belirtilen yüklenme
varsayımlarındaki koşulların en ağırına göre hesaplanacaktır. Temel hesaplarında mutlaka
direk tasarımına esas olan emniyet değerlerinin üzerinde bir emniyet sağlanacaktır. Direk
temellerinin hesaplanmasında çeşitli topraklar için Çizelge-19'daki değerler kullanılacaktır.
Beton direkler daha önceden hazırlanan temellere dikilir. Beton direkler dikilirken ağır
olduklarından çok dikkat edilmelidir.
53
Ağaç direkler için temeller, zeminden başlayarak yüksekliği 8 metreye kadar olan
direklerde derinlik 130 cm, 8 metreyi geçen her bir metre için bu uzunluğa 10 cm
eklenecektir.
Şekil 2.4: Ağaç direk temelleri
Ağaç direklerin temeline beton dökülmez. Taş ve toprakla temel sıkıştırılarak direk
dikilir. Eğer temele beton dökülür ise direğe gelen tepe kuvvetlerinde direk, temel üst
noktasından kırılabilir.
54
2.9.2. Direklerin Temel İçinde Kalan Bölümünün Korunması
 Demir direklerde toprak içinde kalan metal bölümlerin korozyon ve çürümeye
karşı korunması için gerekli önlemler alınacaktır. Beton temelli demir
direklerde beton içinde kalan parçaların korunması için önlem gerekmez.
 Ağaç direklerin toprak içinde kalacak bölümü en az aşağıdaki uzunluklarda
olacaktır. Zeminden başlayarak yüksekliği 8 m'ye kadar olan direklerde 130 cm,
8 m'yi geçen her bir metre için bu uzunluğa 10 cm eklenecektir. Ağaç direkler
yerel koşullarda dikkate alınarak çepeçevre taşlarla tutturulmalıdır.
Zemin cinsi
1,5m
derinlikteki
zemin emniyet
gerilmesi
(kg/cm2)
Toprak
yoğunluğu
(kg/m3)
İçsel sürtünme
açısı (Derece)
Toprak şev açısı
(Derece)
Dolma toprak
doğal olarak 0,6 1600 32 30
Yapışkan
olmayan toprak
ince ve orta
irilikte kum
1 1800 30 30
İri kumlu, daneli
toprak(1-3 mm) - 1900 34 28
1/3'ü çakıl olan
çakıllı kum 1,6 1800 30 30
Yuvarlak çakıl 2 1900 30 30
Keskin kenarlı
balast 2 1800 36 27
Yapışkan
toprak, balçık,
kil
1 2000 25 32
Tablo 2.2: Direk temellerinin hesaplanmasında kullanılacak zemin karakteristikleri
 Ağaç direklerin temel içinde kalan bölümü ile toprak üstündeki yaklaşık 30
cm'ye kadar olan bölümünün, toprak içindeki suların etkisi ile çürümesini
önlemek için gerekli önlemler alınacaktır. Bu önlemler direğin yukarıda anılan
bölümlerinde en az direğin üst bölümünün dayanıklılığını sağlayacak nitelikte
olacaktır. Ağaç direkler doğrudan doğruya beton içine gömülemez.
 Tablo 2.2'deki değerlerin geçerli olabilmesi için, temel çukurlarının kusursuz
biçimde doldurulduğu ve sıkıştırıldığı varsayılmıştır.
 Temelde su çıkarsa en elverişsiz temel suyu düzeyi dikkate alınarak temelin
taşıma kuvvetinin zayıflaması hesaba katılacaktır.
 Temel hesaplarında demirsiz betonun yoğunluğu en çok 2200 kg/m³, demirli
betonun yoğunluğu ise 2400 kg/m³ alınacaktır.
55
2.9.3. Direk Lenteleri
Madde 55)
 Lente halatı olarak sıcak galvanizli, içinde lifli bölüm bulunmayan çelik halatlar
kullanılacaktır.
 Çelik lente halatının kuramsal (teorik) kopma emniyeti 2,5'ten küçük
olmamalıdır. Ancak hesap sonucu ne olursa olsun lentenin zemin üzerinde
bulunan bölümünün kesiti 25 mm²den, zemin içinde kalan bölümünün kesiti ise
50 mm²den az olmayacaktır. Zemine giren bölüm, çapı en az 10 mm olan
yuvarlak demirden de olabilir.
 Lente bağlantı parçalarında etkin kopma ya da kayma yükü, halatın maruz
kalacağı maksimum yükün 2,25 katından küçük olamaz.
 Lente halatları tekrar gerilmeyi sağlayacak düzenlerle donatılacaktır. Bu
düzenler yerden ulaşılabilecek yükseklikte bulunacaktır.
 Bağlantı parçaları çözülmeye karşı güvenlik altına alınmalıdır.
 Lenteler ancak zarar görmeyecekleri ve trafiği güçleştirmeyecek yerlerde
kullanılır.
2.10. Topraklamalar Yönetmeliği
Madde 57) Hava hatlarının topraklamasında Elektrik Tesislerinde Topraklamalar
Yönetmeliği hükümleri uygulanır. Yüksek gerilim havai hatlarında direklerin tek tek
topraklanması hâlinde, söz konusu yönetmelikte belirtilen toprak geçiş direnci elde
edilemediği takdirde toprak geçiş direncinin bu değerde olmasını sağlayacak önlemler
alınmalıdır.
56
UYGULAMA FAALİYETİ
 Aşağıda bulunan uygulama faaliyetini yaptığınızda, seçmiş olduğunuz uygun
yere yönetmeliğe göre direk çukuru ve temeli hazırlayıp direği dikerek
topraklamasını yapınız.
İşlem Basamakları Öneriler
Ölçeklerine uygun olarak şekillerini çiziniz
 Yapım gereçlerine göre direk
çeşitlerini bulunuz, inceleyiniz
ve ölçüleri hakkında bilgi
edininiz.
 Arazi ve gerilim değerine uygun direk ve temel
çeşidini belirleyiniz.  İş güvenliği tedbirlerini alınız.
 Gerekli kazı malzemelerini temin ediniz
 Kazı için gerekli emniyet
tedbirlerini alınız seviyesi vb.)
inceleyiniz ve ölçüleri hakkında
bilgi edininiz.
 Arazi üzerine ölçülendirmeyi yapınız.
 Arazi ve gerilim değerine uygun
direk ve temel çeşidini
belirleyiniz.
 Temeli uygun ölçülerde kazarak hazırlayınız  Gerekli kazı malzemelerini
temin ediniz
UYGULAMA FAALİYETİ
57
 Beton kalıbını temele yerleştirerek sabitleyiniz.  Arazi üzerine ölçülendirmeyi
yapınız.
 Temel harcını uygun özelliklerde hazırlayarak
yapınız
 Temel harcını hazırlarken harcın
kıvamına dikkat ediniz
 Harcı kalıba dökünüz  Kalıpların oynamamasına dikkat
ediniz
 Beton kuruduktan sonra direğin uygun araç
gereçlerle temele yerleştiriniz.
 Vinç kullanırken beton
direklerde kendir sapan
bulundurunuz. Direği çok fazla
esnetmeyiniz.
 Direğin denge ölçümlerine dikkat ederek
sabitleme işlemini yapınız
 Direk diklik kontrolü için şakül
ve su terazisi kullanmayı
öğreniniz.
 Topraklama işlemini normlara uygun olarak
yapınız .
 Topraklama için uygun tel- şerit,
levha veya kazık seçimi yapınız
58
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler için
Evet, kazanamadıklarınız için Hayır kutucuklarına ( X ) işareti koyarak kontrol ediniz.
Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır
1. Kazı için gerekli emniyet tedbirlerini aldınız mı?
2. Çukur açmak için gerekli malzemeyi tespit ettiniz mi?
3. Arazi üzerinde ölçülendirmeyi yaptınız mı?
4. Araziye ve direğe uygun direk temeli belirlediniz mi?
5. Direk çukurunu belirtilen ölçülerde kazdınız mı?
6. Direk çukuruna kalıp hazırladınız mı?
7. Hazırlanan kalıbı çukura yerleştirdiniz mi?
8. Direk temeli için uygun betonu hazırladınız mı?
9. Beton harcını, kalıbın içine döktünüz mü?
10. Betonun donması için gerekli süreyi beklediniz mi?
11. Kalıbı, donma süresi sonunda söktünüz mü?
12. Uygun aparat ve vinçle direği diktiniz mi?
13. Direğin diklik kontrolünü yaptınız mı?
14. Dikilen direği betonla sıkıştırıp sabitlendiniz mi?
15. Direğin topraklama bağlantısını ve ölçümünü yaptınız mı?
DEĞERLENDİRME
Değerlendirme sonunda “Hayır” şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz.
Kendinizi yeterli görmüyorsanız, öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız
“Evet” ise “Ölçme ve Değerlendirme”ye geçiniz.
59
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seçeneği işaretleyiniz.
1. Kaç çeşit direk temeli vardır?
A) 2
B) 3
C) 4
D) 5
2. Temel harç betonunun dozajı en az ne kadar olmalıdır?
A) 200 doz
B) 250 doz
C) 300 doz
D) 400 doz
3. Beton direkler aşağıdakilerden hangisi ile dikilmelidir?
A) Halatla
B) Zincirle
C) Vinçle
D) Hepsi
4. Direk dikildikten sonra yapılan en son iş aşağıdakilerden hangisidir?
A) Diklik kontrolü
B) Sağlamlık kontrolü
C) Derinlik kontrolü
D) Topraklama
5. Topraklama levhası ya da kazığı direğe en çok kaç metre uzaklıkta olmalıdır?
A) 20m
B) 30 m
C) 40 m
D) 50 m
6. Direk dikerken aliğmandan (düzlük) en fazla kaç metre ileri veya geri kayabilir?
A) 1 m
B) 2 m
C) 3 m
D) 4 m
7. Direk dikerken direk ekseninin düşeye nazaran sapması en fazla yüzde kaç olmalıdır?
A) % 2
B) % 3
C) % 5
D) % 6
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
60
8. Topraklama yapılırken topraklama teli yumuşak zeminde en az kaç santimetre (cm)
derinde olmalıdır?
A) 30 cm
B) 50 cm
C) 60 cm
D) 80 cm
9. Topraklama direnç değeri en fazla kaç ohm (Ω) olmalıdır?
A) 10 Ω
B) 20 Ω
C) 50 Ω
D) 100 Ω
10. Beton direkler kaç metre ara ile imal edilmektedir?
A) 1 m
B) 2 m
C) 3 m
D) 4 m
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız.
Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz.
61
ÖĞRENME FAALİYETİ-3
Bu öğrenme faaliyetinde yerlerine dikilen direklerin travers ve konsol montajını
süresinde ve standartlara uygun olarak hatasız yapabileceksiniz.
 Traverslerin çeşitlerini, özelliklerini ve montajının nasıl yapıldığını araştırınız.
 Konsol çeşitlerini ve konsol tutturma gereçlerini araştırınız.
Araştırma işlemlerini elektrik mühendisler odası, İnternet, TEDAŞ, TEİAŞ
kaynaklarından şalt sahalarındaki TEİAŞ şantiye ekiplerinden ve yüksek gerilim işi yapan
piyasadaki mühendislik firmalarından öğrenebilirsiniz.
3. TRAVERS VE KONSOLLAR
3.1. Traversler
3.1.1. Travers Tanımı
Enerji nakil hatlarındaki iletkenlerin demir veya beton direkler üzerinde emniyetli
geçişini ve taşınmasını sağlar. İzolatörlerin de direklere tutturulabilmesi traversler aracılığı
ile sağlanır. Traversler iki taraflı olup direklerde kullanılacak travers sayısı ve şekilleri
kullanılacak iletken sayısına, gerilme kuvvetine, ağırlıklarına, izolatör ve direk tipine bağlı
olarak değişir.
Travers seçiminde bazı unsurların göz önünde bulundurulması gerekir. Bu hususlar:
 İletken sayısı
 İletkenin gerilme kuvveti ve ağırlığı
 İzolatör ve direk tipi
 İşletme gerilimi
 Tesisin kuruluş yeridir.
Traverslerin sayısı iletkenlerin tertibindeki durumuna ve direğin taşıyıcı, köşe,
durdurucu, nihayet, branşman veya tevzi direği oluşuna göre değişir. Çelik kafes direklerde
olduğu gibi beton direklerde de hava hatlarının izolatöre bağlanması ve izolatörlerin de
direklere tespit edilmesi için beton traversler kullanılır. Bir beton direkte kullanılacak travers
sayısı, teşkil edilen hattın iletken tertibine ve direğin tipine bağlıdır.
ÖĞRENME FAALİYETİ-3
AMAÇ
ARAŞTIRMA
62
3.1.2. Travers Çeşitleri ve Özellikleri
Traversler genel olarak iki şekilde yapılır. Bunlar beton ve demir traverslerdir. Beton
traversler vibre beton (VBA), demir traversler ise putrel demirden yapılmaktadır. Travers
çeşitleri ise taşıyıcı, durdurucu ve nihayet traversleridir (6,5U profilden yapılmaktadır) . t-65,
t-75, t-80 gibi isimler almaktadır.
Şekil 3.1: Beton ve demir direk traversleri
3.1.2.1. Demir Direk Traversleri
AG-OG ve YG traversleri olmak üzere üç değişik tipte olanları vardır.
AG traversleri 60 cm boyunda (6,5U veya 50х50х5) profillerinden yapılan taşıyıcı
demir traversler 130˚kadar olan köşelerde 130˚den küçük köşelerde ise 80 cm boyunda (6,5U
veya 50х50х5) demir traversler kullanılmaktadır.
Durdurucu demir traversler 130˚ye kadar olan köşelerde 60 cm boyunda ve 2х6,5U
profilinden ya da 2х(60х60х6)lık profilden 130˚den küçük açılarda ise 80 cm boyunda
2х6,5U ya da 2х(60х60х6)lık demir traversler vardır.
3.1.2.2. Beton Direk Traversleri
AG ve OG’de kullanılan vibre beton traversler hazırlanan demir iskeletin kalıplar
içine konması ve üzerine dökülen beton harcın vibrasyon suretiyle kalıbın her tarafına
homojen olarak dağılması ile elde edilir. Standart travers boyları 2,00 m, 2,20 m, 2,40 m
şeklinde yirmişer cm artarak elde edilir. Traversin direğe monte edildiği yerdeki direk
genişliğine göre çeşitli D çaplarında kalıplar yapılmıştır.
63
Resim 3.1: Direklerde beton traversler
Resim 3.2: Direklerde demir ve ağaç traversler
OG traversleri ise 180˚-130˚arasında taşıyıcı tip olup 6,5U profilinden 130˚-
90˚arasında durdurucu tip olup 2x6,5U profilinden yapılmaktadır.
YG ise çeşitli tip ve boyda yapılmaktadır. 2 m’den başlayan boyları direk boyuna ve
taşınan enerjinin kV cinsinden büyüklüğüne göre değişmektedir.
3.1.3. Travers Tutturma Gereçleri
Traversi direğe monte ederken kullanılacak malzemeler şunlardır:
 Gergi takımı
 Topraklama somunu, saplama cıvataları, anahtarlar
 Travers kelepçesi, beton travers için takoz
 Şakül ve su terazisi
64
3.1.4. Travers Tutturma Montajı
3.1.4.1. Travers Montaj İşlem Sırası
 Direk dikilmeden travers montajları yapılacaktır.
 Projede belirtilen aralıklarda montaj yapılacak ve sonra dondurulacaktır.
 Travers iç yüzeyleri (beton ise) pürüzlendirilecektir.
 Dondurma işlemi en son yapılacaktır (betonlama). Üzerleri daha sonra çamurla
kaplanacaktır.
 Betonu dökülmüş veya çatlamış traversler değiştirilecek, beton ile
sıvanmayacaktır.
3.1.4.2. Travers Montajında Dikkat Edilecek Hususlar
 Travers montajı direk dikilmeden önce yapılmalıdır.
 Betonlama işi akşamüstü yapılmalıdır. Taze betonların üstü çamurla
kaplanmalıdır.
 Direk tepesine konsolun monte edilmesi hâlinde asimetrik ağırlık nedeniyle
esnemenin önüne geçmek için konsol ucu bir miktar kaldırılmalıdır.
 Direk ile travers arasındaki topraklama direk montajından önce yapılmalıdır.
 Betonu dökülmüş ve çatlamış traversler değiştirilmelidir.
3.2. Konsollar
Elektrik enerjisinin iletim ve dağıtım hava hatlarında kullanılan demir ve beton
direklerde izolatörleri tespit etmek için konsollar kullanılır. Konsollar taşıyıcı, durdurucu,
nihayet direkleri için ayrı şekil ve yapıda olur. Betondan ve demirden yapılabilir.
3.2.1. Tanımı
Konsollar aynı traversler gibi iletkenleri taşımaya yarayan ve izolatörleri direklere
tutturmaya yarayan tek taraflı taşıma parçasıdır. Demir ve betondan olmak üzere iki farklı
malzemeden yapılır. Konsol elemanlarına yatay Z ve G kuvvetlerinden ve dikey Y
kuvvetlerinden yük gelir. Z kuvveti hat yönünde direğe gelen kuvvet olup iletkenin gerilmesi
ile oluşan cer kuvveti etkisidir. Konsollar ve direkler hava hattı iletkeninin herhangi bir
sebeple kopması varsayımına göre yapılır. G kuvveti hat istikametine dik olarak gelen
kuvvet olup daha çok rüzgâr kuvvetinin oluşur. Y kuvveti direkten ve dolayısıyla konsoldan
aşağıya doğru iletkenin kendisi ve üzerinde oluşabilecek buz yükü ağırlığının etkisiyle
oluşabilecek kuvvettir.
Konsollar yapılırken bu kuvvetin etkisi dikkate alınmalıdır. Konsolların yapısı veya
sayısı iletkenlerin tertip ediliş şekline, direğin taşıyıcı, durdurucu, köşede durdurucu, nihayet,
branşman veya tevzi direği oluşuna göre değişir.
65
Beton direklerde maksimum direkler arası açıklığa göre boyuna, ağırlığına, yatay ve
dikey kuvvetlere göre çeşitli tipte konsollar kullanılır. Şekil 3.2’te değişik tipteki konsollar
görülmektedir.
Şekil 3.2: Beton konsollar
3.2.2. Çeşitleri
Konsolların da üç farklı tipi mevcuttur. Bunlar taşıyıcı, nihayet ve köşe konsollarıdır.
Taşıyıcı tiplerinin boyu 80 cm, açısı 122˚dir. Nihayet konsolunun boyu 100 cm ve açısı
122˚dir. Köşe konsolunun boyu 110 cm, açısı 85˚tir.
Resim 3.3: Beton ve demir konsollar
66
3.2.3. Konsol Tutturma Gereçleri
 Gergi takımı
 Topraklama somunu, saplama cıvataları, anahtarlar
 Konsol kelepçesi, beton konsol için takoz
 Şakül ve su terazisi
3.2.4. Konsol Montajı
3.2.4.1. Montaj İşlem Sırası
 Direk dikilmeden konsol montajları yapılacaktır.
 Projede belirtilen aralıklarda montaj yapılacak ve sonra dondurulacaktır.
 Konsol iç yüzeyleri (beton ise) pürüzlendirilecektir.
 Dondurma işlemi en son yapılacaktır (betonlama). Üzerleri daha sonra çamurla
kaplanacaktır.
 Betonu dökülmüş veya çatlamış konsollar değiştirilecek beton ile
sıvanmayacaktır.
1. BUZ YÜKÜ BÖLGESİ 2. BUZ YÜKÜ BÖLGESİ
Travers
tipi kV
a
max
(m)
ag
(m)
Paya.
Tipi
Travers
ağırlığı
(kg)
Travers
tipi kV
a
max
(m)
ag
(m)
Paya.
Tipi
Travers
ağırlığı
(kg)
6,5 U-200
15 142 6665
40L 21 6,5 U-200
15 111 1120
35 120 6572 35 94 1105 40L 21
6,5 U-220
15 158 5924
40L 22 6,5 U-220
15 124 996
35 137 5832 35 107 900 40L 22
6,5 U-240
15 175 4399
40L 24 6,5 U-240
15 137 739
35 153 4307 35 120 724 40L 24
6,5 U-260
15 192 3958
40L 26 6,5 U-260
15 150 665
35 170 3866 35 133 650 40L 26
6,5 U-280
15 209 3583
40L 27 6,5 U-280
15 163 602
35 187 3490 35 146 586 40L 27
6,5 U-300
15 225 3259
40L 29 6,5 U-300
15 169 548
35 204 3166 35 159 532 40L 29
6,5 U-320
15 236 2977
40L 30 6,5 U-320
15 175 500
35 220 2884 35 165 485 40L 30
6,5 U-340
15 244 2729
40L 32 6,5 U-340
15 181 458
35 232 2637 35 173 443 40L 32
6,5 U-360
15 251 1127
40L 35 6,5 U-360
15 187 740
35 241 1084 35 179 724 50L 40
6,5 U-380
15 259 1006
40L 37 6,5 U-380
15 192 690
35 249 913 35 185 674 50L 42
6,5 U-400
15 266 897
40L 38 6,5 U-400
15 198 645
35 257 805 35 191 629 50L 43
Tablo 3.1: Buz yükü bölgelerine göre travers seçimi (1. ve 2. bölge)
67
3.2.4.2. Montajda Dikkat Edilecek Hususlar
 Konsol montajı direk dikilmeden önce yapılmalıdır.
 Betonlama işi akşamüstü yapılmalıdır. Taze betonların üstü çamurla
kaplanmalıdır.
 Direk tepesine konsolun monte edilmesi hâlinde asimetrik ağırlık nedeniyle
esnemenin önüne geçmek için konsol ucu bir miktar kaldırılmalıdır.
 Direk ile konsol arasındaki topraklama direk montajından önce yapılmalıdır.
 Betonu dökülmüş ve çatlamış konsollar değiştirilmelidir.
3. BUZ YÜKÜ BÖLGESİ 4. BUZ YÜKÜ BÖLGESİ
Travers
tipi kV
a
max
(m)
Ag
(m)
Paya.
Tipi
Travers
ağırlığı
(kg)
Travers
tipi kV a
max,(m)
ag
(m)
Paya.
Tipi
Travers
ağırlığı
(kg)
6,5 U-200
15 93 791
40L 21 6,5 U-200
15 74 498
35 79 780 35 62 491 40L 21
6,5 U-220
15 104 703
40L 22 6,5 U-220
15 82 443
35 90 692 35 71 436 40L 22
6,5 U-240
15 115 522
40L 24 6,5 U-240
15 91 329
35 101 511 35 80 322 40L 24
6,5 U-260
15 126 470
40L 26 6,5 U-260
15 97 296
35 112 459 35 88 289 40L 26
6,5 U-280
15 131 429
40L 27 6,5 U-280
15 102 268
35 123 414 35 96 261 40L 27
6,5 U-300
15 136 387
40L 29 6,5 U-300
15 106 243
35 130 376 35 100 236 40L 29
6,5 U-320
15 141 353
40L 30 6,5 U-320
15 109 222
35 135 342 35 104 215 40L 30
6,5 U-340
15 146 324
40L 32 6,5 U-340
15 113 204
35 140 313 35 108 297 40L 32
6,5 U-360
15 151 523
50L 40 6,5 U-340
15 113 308
35 145 512 35 108 301 50L 44
6,5 U-380
15 155 478
50L 42 6,5 U-360
15 117 329
35 150 476 35 112 322 50L 40
6,5 U-400
15 160 456
50L 43 6,5 U-380
15 120 307
35 154 445 35 116 300 50L 42
Tablo 3.2: Buz yükü bölgelerine göre travers seçimi (3. ve 4. bölge)
3.3. Travers ve Konsol Topraklaması
Travers ve konsollar montaj sırasında direğin üst ucundaki topraklama somununa
atlama iletkeni ile monte edilir. Direğin içindeki topraklama şeridi alt ucundaki topraklama
somunu ile bağlanarak irtibatlandırılmış olur. Direk dikildikten sonra topraklama somunu,
topraklama iletkeni ile topraklama levhasına veya kazığına bağlanarak topraklama yapılmış
olur.
68
3.4 Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği
Madde 44- Hava hatlarında iletkenler arasında alınması gerekli en küçük uzaklıklar
aşağıdaki gibi hesaplanacaktır:
-Malzeme, kesit, salgı ve anma gerilimleri aynı olan, aynı ya da farklı yatay yüzeylerde
bulunan iletkenler arasındaki en küçük (D) uzaklığı aşağıdaki formüle göre hesaplanacaktır.
D= k. (Fmak + 1)üssü1/2 + (U/150)
Burada;
D: Direk üzerinde iletkenler arasındaki uzaklık (m)
k: Bir katsayı olup bu katsayı alçak gerilimde 0,35 yüksek gerilimde 0,50 alınacaktır.
Fmak: Hesaplanan direğin en büyük açıklığına ilişkin en büyük salgı (m)
l: Taşıyıcı zincir izolatörün uzunluğu (m) (Mesnet izolatöründe 1=0 alınacaktır.)
U: Hattın fazlar arası anma gerilimi (kV)
-Bir direk üzerinde birden fazla sistem bulunursa ve bunlarda malzeme, kesit, salgı ve anma
gerilimleri farklı ise bu iletkenler arasında alınacak en küçük "D" uzaklığı, her devrenin
kendi salgı ve gerilimlerinin madde 44-a/1'de verilen formülde yerine konması ile bulunacak
değerlerden en büyüğüne eşit olacaktır.
-Konsol ve travers boyları ile bunlar arasındaki uzaklıklar madde 44-a/1 ya da a/2'deki gibi
hesaplanmakla birlikte ayrıca aşağıda belirtildiği gibi çizilecek iletken salınım
diyagramlarına göre gerilim altındaki iletkenler arasındaki uzaklığın (U/150) m’den daha az
olmadığı doğrulanacaktır. Bu uzaklık 0,20 m'den az olamaz.
Bu salınım diyagramları, +5Cø ve %70 rüzgâr yükü ile bölgenin en büyük sıcaklığında ve
%42 rüzgâr yükünde çizilecektir.
İletken salınım kontrolünde en büyük sapma açısı (alfa), 50ø'ye kadar (alfa)/4, 50ø-62ø30'a
kadar 12ø30 sabit ve 62ø30'dan büyük sapma açılarında ise iletken salınımları arasında
(alfa)/5'e kadar bir açısal kayma varsayılarak gerekli doğrulamalar yapılacaktır.
Bu madde yalnızca yüksek gerilimli büyük aralıklı hatlara uygulanır.
-Yukarıda hesaplanan konsol ve travers boyları ile bunlar arasındaki uzaklıklar ayrıca
kamçılanma kontrolü yapılarak doğrulanacaktır.
Bir direkte birbirinin üstünde bulunan iletkenlerden, alttaki iletkenin üzerindeki buz yükünün
birdenbire düşmesinden sonra alttaki iletkenin düşey düzlemde bir sıçrama yapacağı
69
varsayılarak sıçramadan sonra üstteki buzlu iletkene uzaklığı (U/150) m’den az
olmayacaktır. Bu uzaklık 0,20 m'den az olamaz.
Bu madde yalnızca yüksek gerilimli büyük aralıklı hatlara uygulanır.
-Aynı direk üzerinde bulunan yüksek ve alçak gerilimli iletkenlerin bağlantı noktaları
arasındaki düşey uzaklık en az 1,5 m olacaktır.
-Alçak gerilimli küçük aralıklı hatlarda iletkenler arasındaki uzaklık 0,40 m’den az
olmayacaktır.
Bu uzaklıklar aşağıdaki durumlarda küçültülebilir:
- Gerilimleri birbirine eşit olan aynı faz iletkenlerinde,
- İletkenlerin birbirine değmemesi için gerekli güvenlik önlemleri alınmış olan hatlarda,
-Hat iletkenleriyle topraklanmış metal bölümler arasındaki uzaklık en az (U/150 + 0,05) m
olacaktır. Bu uzaklık yüksek gerilimli hava hatlarında 0,20 m’den, alçak gerilimli hava
hatlarında da 0,05 m’den az olamaz.
U: Fazlar arası anma gerilimidir (kV).
-Toprak iletkeni ile faz iletkenleri arasındaki uzaklık, toprak iletkeninin faz iletkenlerini
yıldırıma karşı maksimum 300 lik açı altında koruyabileceği biçimde hesaplanacaktır.
-İletkenlerin 46’ncı maddeye göre hesaplanan en büyük salgılı durumda üzerinden geçtikleri
yer ve cisimlere olan en küçük düşey uzaklıkları verilmiştir.
-Hava hattı iletkenleri ile yanından geçtikleri yapıların en çıkıntılı bölümleri arasında, en
büyük salınım konumunda en az Tablo 3.3’te verilen yatay uzaklık bulunmalıdır.
Hattın izin verilen en yüksek sürekli işletme gerilimi (kV) Yatay uzaklık (m)
0-1 (1 dâhil) 1
1-36 (36 dâhil) 2
36-72,5 (72,5 dâhil) 3
72,5-170 (170 dâhil) 4
170-420 (420 dâhil) 5
Tablo 3.3: Hava hattı iletkenlerinin en büyük salınımlı durumda yapılara olan en küçük yatay
uzaklıkları
-Yüksek gerilim hatları, hatlara rastgele dokunmayı önleyecek önlemler alınmak koşulu ile
elektrik işletme yapılarına tespit edilebilir.
70
-Yapıların yanından geçen ya da tespit edilmiş bulunan alçak gerilim hatları herhangi bir
aygıt kullanmaksızın rastgele dokunulmayacak biçimde tesis edilmelidir.
-İletken çekimini ve hat güvenliğini bozan bütün ağaçlar budanmalı ya da kesilmelidir.
Meyve ağaçlarının kesiminden olabildiğince kaçınılmalıdır.
3.5. Topraklamalar Yönetmeliği
Madde 57) Hava hatlarının topraklamasında Elektrik Tesislerinde Topraklamalar
Yönetmeliği hükümleri uygulanır.
Yüksek gerilim havai hatlarında direklerin tek tek topraklanması hâlinde, söz konusu
yönetmelikte belirtilen toprak geçiş direnci elde edilemediği takdirde toprak geçiş direncinin
bu değerde olmasını sağlayacak önlemler alınmalıdır.
Resim 3.4: Havai hat ve direklerde oluşabilecek olumsuz durumlar
71
UYGULAMA FAALİYETİ
Aşağıda bulunan uygulama faaliyetini yaptığınızda, seçmiş olduğunuz uygun yere
yönetmeliğe göre direği dikmeden önce konsol ve travers montajını topraklaması ile birlikte
standartlara uygun bir şekilde yapınız.
İşlem Basamakları Öneriler
 Yapım gereçlerine göre direk
çeşitlerini bulunuz, inceleyiniz
ve ölçüleri hakkında bilgi
edininiz.
 Kullanılan direğe uygun travers seçiniz.  Gerekli İş güvenliği tedbirlerini
alınız.
 Kullanılan direğe uygun konsol seçiniz
 Direk dikilmeden uygun travers
ve konsol seçilip seçilmediğine
bakınız.
 Traversi direğe tutturunuz
 Direk dikilmeden travers ve
konsolun montajına dikkat
ediniz
 Travers ve konsol topraklamasını yapınız.
 Direğe montajı yapılan travers
ve konsolun topraklamasının
yapılıp yapılmadığını kontrol
ediniz.
UYGULAMA FAALİYETİ
72
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler için
Evet, kazanamadıklarınız için Hayır kutucuklarına ( X ) işareti koyarak kontrol ediniz.
Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır
1. Kullanılan direğe uygun travers seçtiniz mi?
2. Kullanılan direğe uygun konsol seçtiniz mi?
3. Traversi direğe tutturdunuz mu?
4. Konsolu direğe tutturdunuz mu?
5. Travers ve konsol topraklamasını yaptınız mı?
DEĞERLENDİRME
Değerlendirme sonunda “Hayır” şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz.
Kendinizi yeterli görmüyorsanız, öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız
“Evet” ise “Ölçme ve Değerlendirme”ye geçiniz.
73
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
Aşağıdaki cümlelerin başında boş bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen
bilgiler doğru ise D, yanlış ise Y yazınız.
1. ( ) Enerji nakil hatlarındaki iletkenleri ağaç, demir ve beton direkler üzerinden
emniyetli geçişini ve taşınmasını sağlayan iki taraflı taşıma parçasına travers denir.
2. ( ) Traversler yapıldıkları malzemeye göre üç çeşittir.
3. ( ) Traversler AG-OG ve YG olmak üzere üç farklı tipte yapılır.
4. ( ) AG traversleri 60cm boyunda 8,5U profil demirinden yapılır.
5. ( ) OG traversleri 180˚-130˚ arasında taşıyıcı tip 8,5U profilinden 130˚-90˚ arasında
durdurucu tip olup 2x8,5U profilinden yapılmaktadır.
6. ( ) Konsollar aynı traversler gibi iki taraflı enerji nakil hatlarını taşımaya yarayan
direk parçalarıdır.
7. ( ) Konsollar demir ve beton olmak üzere iki farklı malzemeden yapılır.
8. ( ) Konsollar taşıyıcı, nihayet ve köşe konsolu olmak üzere üç çeşittir.
9. ( ) Köşe konsolunun boyu 110 cm ve açısı 85˚tir.
10. ( ) Travers ve konsolun topraklaması direğin üst ucundaki topraklama vidasına
yapılır.
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız.
Cevaplarınızın tümü doğru ise “Modül Değerlendirme”ye geçiniz.
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
74
MODÜL DEĞERLENDİRME
Bu modül kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler için
Evet, kazanamadıklarınız için Hayır kutucuklarına ( X ) işareti koyarak öğrendiklerinizi
kontrol ediniz.
Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır
1. Yapım gereçlerine göre direk çeşitlerinin seçimini yapabildiniz mi?
2. Kullanım yerlerine göre direklerin seçimini yapabildiniz mi?
3. Araziye ve direğe uygun direk temeli belirleyebildiniz mi?
4. Direk çukuruna kalıp hazırlayabildiniz mi?
5. Direk temelini uygun olarak betonlayabildiniz mi?
6. Uygun aparat ve vinçle direği dikebildiniz mi?
7. Direğin topraklama bağlantısını ve ölçümünü yapabildiniz mi?
8. Kullanılan direğe uygun travers veya konsol seçebildiniz mi?
9. Travers veya konsolu direğe tutturabildiniz mi?
10.Travers ve konsol topraklamasını yapabildiniz mi?
DEĞERLENDİRME
Değerlendirme sonunda “Hayır” şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz.
Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetlerini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız
“Evet” ise bir sonraki modüle geçmek için öğretmeninize başvurunuz.
MODÜL DEĞERLENDİRME
75
CEVAP ANAHTARLARI
ÖĞRETİM FAALİYETİ-1’İN CEVAP ANAHTARI
1 A
2 C
3 B
4 C
5 D
6 D
7 A
8 D
9 C
10 B
11 A
12 D
ÖĞRENME FAALİYETİ–2’NİN CEVAP ANAHTARI
1 A
2 B
3 C
4 D
5 A
6 B
7 C
8 D
9 B
10 A
ÖĞRENME FAALİYETİ–3’ÜN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Yanlış
3 Doğru
4 Doğru
5 Doğru
6 Yanlış
7 Doğru
8 Doğru
9 Doğru
10 Doğru
CEVAP ANAHTARLARI
76
KAYNAKÇA
 ALTIN Mahir, Mehmet Kızılgedik, Mustafa Üstünel, Elektrifikasyon Temel
Ders Kitabı, MEB, Ankara, 2001.
 TEK, Dağıtım Şebekeleri, Proje Dairesi Başkanlığı, Ankara, 1984.
 YUNUSOĞLU Atilla, Yüksek Gerilim Enerji Nakil Hatları Proje Ve Enerji
Nakil Hatları Özel Ölçüleri.
 Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği, Ankara, 2000.
 Elektrik Tesisleri Topraklamalar Yönetmeliği, Ankara, 2003.
KAYNAKÇA

Elektrik-elektronik Teknolojisi yüksek gerilim sistemleri

Benzer içerikler